Bereketli Bornova Ovası’nda yetişen, tadı damaklarda kalan “Bornova Kınalı Bamyası” Bornova Belediyesi’nin girişimiyle yeniden İzmirlilerle buluştu. Tarım dışı amaçla kullanıma ve yapılaşmaya açılan Bornova Ovası yerine artık yaylalarda üretilen ve 2020 yılında “coğrafi işaret” alan Bornova Kınalı Bamyası, tarladan tezgaha gelmeden adeta “yok satıyor”.
Öğrencilik yıllarımda Ege Üniversitesi’ne giderken yol buyunca tarlalarını gördüğüm, annemin Eşrefpaşa Pazaryeri’nden “manikürlü” ya da “kınalı” diye satın aldığı, Girit usulü korukla ya da kuzu etiyle pişirdiği bamya ne yazık ki bugün ancak Bornova’nın yaylalarında üretiliyor. Bornova Belediyesi tohum dağıtımından başlayıp tarladan tezgaha, üreticiye ulaşana kadar üretimine destek veriyor, kınalı bamya üretiminin gelecek kuşaklarca da sürdürülebilmesi için çalışıyor.
Bornova Belediye Başkanı Mustağa İduğ, yaptığı açıklamalarda sık sık, atalık tohumdan üretilen Bornova Kınalı Bamyası’nın yeniden sürdürülebilir bir üretime dönmesi, gelecek kuşaklara iletilmesi için çiftçinin destekleneceğini dile getiriyor. Bornova Belediyesi’nin Tarımsal Kalkınma Kooperatifi aracılığıyla ve satın alma garantisiyle başlattığı kampanya kapsamında Yaka, Çiçekli, Karaçam, Gökdere, Çamiçi mahallelerinde Bornova Kınalı Bamyası üretiliyor. Belediyenin dağıttığı atalık tohumlarla ve yedi üreticiyle başlatılan deneme üretimine, önümüzdeki yıl için şimdiden on üretici daha başvurmuş.
Bornova Kınalı Bamyası hasat edildiğinde tarladan kooperatif aracılığıyla alınıyor. Üretici, “Malımı kime nasıl satarım?” diye düşünmüyor. Susuz tarımı yapılabilen dayanıklı bir bitki oluşuyla da dikkat çeken kınalı bamyanın deneme üretimi bu yıl 20 dönüm arazide sürdürülüyor. Günde 25 kilo ürün tezgaha gelirken Haziran – Eylül döneminde hasat edilen ürün miktarının 3 tonu aşması bekleniyor.
Küçük bir bakkal dükkanı misali
Katma değeri yüksek bir ürün olan Bornova Kınalı Bamyası hem üreticinin hem bu özel tadı özleyen İzmirliler’in yüzünü güldürüyor. Gerçekleştirilen mutfak atölyeleriyle de tüketicinin bamya ile yapılan klasik ve yenilikçi yemeklerle buluşması sağlanıyor. Coğrafi işaretli kınalı bamyanın kilosu Bornova Belediyesi’nin Tarımsal Kalkınma Kooperatifi’nde 80-90 lira aralığında satılıyor. Kooperatifin bulunduğu sokakta Salı ve Cuma günleri kurulan köylü pazarı da taze ürünleri tüketicilerle buluşturuyor.
Kınalı bamya hasadını görebilmek, üreticilerle görüşmek için Bornova Belediyesi Tarımsal Hizmetler Müdürü Hasan Çimen‘le bir araya geldik. Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Başkanı Göksel Eralp ve kooperatifin ortaklarından, aynı zamanda işletmeye konserve yapımı konusunda destek veren Abdullah Güreşçi de bu görüşmede bize eşlik etti.
Bornova Çarşısı içinde küçük bir bakkal dükkanı misali hizmet veren Tarımsal Kalkınma Kooperatifi’nin girişinde sizi tarladan tezgaha gelmiş taptaze bamya, börülce, patlıcan ve daha bir çok taze ürün karşılıyor. Ürünler gün içinde toplanıp tezgaha getiriliyor. İçeriye girdiğinizde zeytinin, sabunun ve doğal ürünlerin birbirine karışmış kokusu burnunuza çarpıyor. Kavanozlardaki bamya, bezelye, enginar, taze fasulye konserveleri, zeytin, bal, pekmez, turşu, tarhana, erişte, domates, reçel ve salça kavanozları alıcıyla buluşmaya hazır bekliyor.
Kooperatifin 2015 yılında kurulduğunu belirten Göksel Eralp, Bornova Belediyesi’ne bağlı 12 köydeki üreticilere yöneldiklerini söylüyor. 115 üyeleri olduğunu anlatan Eralp, üyelerinin 40’a yakınının kadın olduğunu dile getirirken, “En büyük hedefimiz kısa sürede bir üretim tesisi açmak. Üretim tesisimiz olursa daha çok ve çeşitli üretim yapılabilecek” diyor.
Üreticiyi her kademede desteklediklerini söyleyen Göksel Eralp bu yıl başlatılan garantili alım sözleşmesinin çok olumlu geri dönüşleri olduğunu belirtiyor. “Üreticinin tarlasından ürünü biz teslim alıyoruz. Malımı nasıl satacağım derdi kalmıyor üreticinin” diye ekliyor. “Doğal üretimi, üreticinin iyi tarım yapmasını destekliyoruz. Bu nedenle ürünler çok talep görüyor” diyen Eralp, kooperatifin iyi gıda satın almak isteyen topluluklara da hizmet verdiği bilgisini paylaşıyor.
Unutulmaz Bornova markası
Kooperatifin ortaklarından Abdullah Güreşçi’nin telefon çağrılarının ardı arkası kesilmiyor. Son dönemde de en çok bamya talebine yanıt vermeye çalıştığını söyleyen Güreşçi’nin aslında “bamya içinde büyümüş” bir Bornovalı, sanayici bir ailenin üçüncü kuşak temsilcisi olduğunu öğreniyorum. Bornova’da ilk açılan sanayi kuruluşlarından biri olan ve 1940 yılında kurulan Bornova Konserve Fabrikası’nı babası ve amcasının işlettiğini belirten Güreşçi, 1950’li, 1960’lı yıllarda Bornovalı çok kişinin çalıştığı fabrikanın on yıl kadar önce kapandığını söyleyerek şunları anlatıyor:
“O yıllarda Bornova Ovası’nda sırf bamya üretilirdi. Şehir stadyumunun arkasından bugün Folkart binalarının olduğu alana kadar olan bölge bamya tarlasıydı. Babam tonlarca bamyanın eşeklerle atlarla geldiğini söylerdi fabrikaya. Fabrikada ayrıca taze fasulye, börülce, bakla da işlenirdi. Kadınlar için de önemli bir geçim kaynağıydı bamyaları ve sebzeleri ayıklamak, konserveye hazırlamak. Alüvyonlu toprak çok önemli bamya üretiminde. Urla bamyası yine Bornova’dan gitmiş. Babamların Torbalı’dan Urla’dan, Turgutlu’dan bamya aldığını biliyorum, çünkü toprak yapısı aynıdır. Ne yazık ki tarlalar imara açıldı ve yavaş yavaş yok oldu ünlü kınalı bamyamız.”
Bornova Kınalı Bamyası’nın belediyenin üreticiye verdiği destekle yeniden hayat bulmasının çok önemli olduğunun altını çizen Abdullah Güreşçi, bugün kooperatifte satılan “Bornovam” markalı konserveleri kendi tesisinde işlediklerini belirterek sözlerini şöyle sürdürüyor:
“Bir dönem ovada üretilen bamya artık yaylada yetişiyor. Ben bamyanın içinde doğdum. Toprak yapısı çok önemli. Bamya susuz tarıma da uygun bir bitki olduğu için iklim krizinin getirdiği kuraklık konusunda da çok değerli bir ürün. Ağustos ayı sonuna doğru susuz üretilen bamyanın miktarı düşer. Temmuz, Ağustos ayları üretimin en yoğun olduğu dönem. Kırağı yağana kadar bamya üretimi sürer. İzmirliler de çok ilgili. Şu sıra en çok satılan ürünlerimizden biri bamya.”
Çamiçi Yaylası’nda bamya tarlası
Bornova Belediyesi Tarımsal Hizmetler Müdürü Hasan Çimen ve Kooperatif Başkanı Göksel Eralp’le birlikte Çamiçi ve Karaçam Mahalleleri’ndeki bamya tarlalarını görmek üzere yola çıkıyoruz. Ancak yolda gelen bir telefon çağrısı üzerine önce Eğridere Köyü’ne yöneliyoruz. 68 yaşındaki üretici Ayşe Ortoboğaz bahçesinden topladığı incirleri hazırlamış, bir gölgede kooperatif görevlilerine vermek üzere bekliyor. “Bunları ben nasıl götüreyim pazara bu yaşta kızım. Gelip alıyorlar kooperatiften. Kaç kilo saymam bile. Onlar bana paramı öder. Allah razı olsun hepsinden” diyor.
Homeros Vadisi’ni geçip, hayli bozuk yoldan Çamiçi Mahallesi’ne geliyoruz. Üretici Musa Güleşçi (71) ve eşi Hatice Güleşçi (69) kızı, torunu ve gelinleriyle ceviz ağacının altında toplanmışlar. Saat öğleyi bulduğu için bamya çiçekleri artık kapanmış. Hatice Hanım “Babamın evinde de bamya dikerdik. O zaman susuz yapardık, çok lezzetli olur susuz da. Şimdi damla sulama ile yapıyoruz. Toprağı çok güzel işleyeceksin. Nemini kaybetmeyeceksin” diyor.
İklim krizini birebir yaşadığını söyleyen Musa Güleşçi, “Eskiden burada pınarımız vardı. Çatalçeşme suyu derdik. Su sorunumuz yoktu şimdiki gibi. Şimdi boruyla geliyor su” diye başlıyor sözlerine. Bamya için belediye ile sözleşme yaptıklarını anlatıyor, “Bakalım ne verim alacağız. Her geçen gün fiyatlar artıyor. Belediyenin desteği önemli hepimiz için. Çiftçilik artık çok zor. Ama kooperatif üretici için iyi oldu. Oğlum da üye. Bu yıl deneme üretimi yaptık. Verime bakacağız, iyi getirirse elbette devam ederiz” diyor. Yanlarından ayrılırken belediye yetkililerinden bozuk yollarının onarımı sözünü alıyor Musa Güleşçi.
Karaçam’da susuz tarım yapılıyor
Çamiçi’nden Karaçam Mahallesi’ne geliyoruz. Burada susuz tarımla üretim yapıldığını belirtiyor Bornova Belediyesi Tarımsal Hizmetler Müdürü Hasan Çimen. “Üreticimiz serpme yöntemiyle ve susuz olarak üretim yaptı. Annesinden öğrenmiş susuz tarımı. Kadın üreticilerimizden biri. Bamyanın yanı sıra domates ve börülce de susuz üretiliyor. Bu yıl deneme üretiminde en çok verimi buradan aldık. Yaklaşık 400 kilo. Kadın üreticilerimiz özellikle toplaması zahmetli bir ürün olan bamya konusunda çok başarılı” diyor.
Hasan Çimen, Bornova Belediyesi’nin atalık bamya topumları için iki seleksiyon alanı oluşturulduğunu anlatıyor. “Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Sebze Yetiştirme ve Islahı Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Eftal Düzyaman‘la çalışıyoruz. Tohumda zaman içinde farklılaşmalar gelişebiliyor. Seleksiyon alanlarımızda topladığımız tohumların içinden gerçek Bornova Bamyası tiplerini belirleyerek, onlarla üretim yapılmasını sağlayacağız” diye ekliyor.