Cumhuriyet dönemi eseri olan Kültürpark seksen yıldır İzmir’in sosyal ve kültürel yaşamında varlığını sürdürüyor. Kültürpark’ın inşası ve yeşillendirilmesi kentin bir çok yerinde yeni oluşturulan park ve yeşil alanlara örnek oldu. Mimarisi ve bitki örtüsüyle Kültürpark, kentine karşı kamusal sorumluk duyan belediye başkanı Behçet Uz ve çalışma arkadaşlarının eseri, cumhuriyetimizin İzmir’e armağanıdır… Dr. Behçet Uz hatıralarında Kültürpark’ın peyzajına katkı vermiş yazımın kaynağı olan park, bahçe uzmanı Bedri Bey’den (Bedri Or) bahseder. Bedri Or’u tanıtmadan önce dönemin başarılı Belediye Reisi Behçet Uz’un hatıralarına Kültürpark’ın oluşumuyla ilgili olarak gazetelere verdiği demeçlere göz atalım.
Yangın yerinden Kültürpark’a
Behçet Uz – “Gazi Meydanı’ndaki yer kâfi gelmiyordu, bunu göz önünde tutan belediyemiz yangın yerlerini imar etmek, halka geniş nefes alacak parklar yapmak, panayırımıza layık geniş sahalar hazırlamak maksadı ile Kültürpark’ı vücuda getirmek kararı almıştır. 1933 senesinde Halkevleri sporcuları ile dostluk müsabakaları yapmak üzere Moskova’ ya giden Suat Yurtkoru Bey, orada gördüğü kültür parklardan bahsetmişti. Bu fikir ile panayırı bir arada düşünmüştük. Fuarı, İzmir vilayetinin Ege bölgesinin merkezi alışveriş yeri olarak açarsak İzmir’in iktisadi durumunu kalkındırır ve aynı zamanda İzmir’i de tanıtırız dedik. Hatta bu ilk imar furyası içinde fuar alanına giden yoları da açmaya derhal karar verdik. ”
Kültürpark için yer seçimi
Behçet Uz – “Etraf iyice tetkik edilecek olursa, meydana getirmeğe çalıştığımız bu eserin İzmir’in bayındırlığı için ne kadar isabetli ve yerinde olduğunu görürsünüz. “Niçin bu yeri seçtik, bu yer yalnız yangın yerinin değil, İzmir’in dört tarafından kolaylıkla gelinebilir merkezi vaziyettedir. Yeni bayındırlık bölgesinin tam ortasında olduğu gibi, Tilkilik, Namazgah, Ballıkuyu, Asmalımescit, Birinci ve İkinci Kordon’dan çok kolay ve yakın gelinebilecek bir haldedir. Erkek ve kız liselerinin sağ ve solda birer hudut teşkil etmesi, Gazi İlkokulu’na ve İşçiler Mahallesi’ne yakın oluşu, Kültür Park’ın mana, ehemmiyet ve lüzumunu artırmaktadır. ”
Kültürpark projesinin hayata geçirilmesinde yaşanan zorluklar
Behçet Uz – “Maalesef fuar projesi mevzuunda üç sene kadar yerimizde saydık. Fuar fikrini önceleri ben bir türlü kabul ettiremedim, çünkü projelerle alakalı olması gereken şahıslar bu fikre hep muhalifti. Bozuk kaldırımlarını tamir ettirmek için mali varlığı elde edemeyen belediyenin böyle milyonluk bir işe girişmesi cidden şaşılacak bir iştir. Enerjisine güvenmeyen, hayalleri hakikat yapabilmek kudretini nefsinde bulamayan insanların böyle bir davanın arkasına takılmasına imkan tasavvur edilemez…
Yer yer yükselen şu binalara bakınız. Bunlar son dört yıl içerisinde meydan gelen Cumhuriyet eserleridir. İzmir bunları ekonomi âleminin en sıkıntılı zamanlarında ve sırf kendi parası ile yaptı. Güzel Ankara’mızdan sonra İzmir ve diğer şehirlerimizin yabancı parasına ihtiyaç göstermeden hiçbir devirde görülmemiş modern bir bayındırlığa kavuşmaları, Türk’ün bayındırlık hususundaki özlü kabiliyetini herkese göstermeğe kâfidir. Biz bütün bunları Cumhuriyet Hükümet idaremize borçluyuz. ”
Kültürpark öncesi yangın alanının durumu
Behçet Uz – “Bu yer bir sene evveline kadar yıkık duvar, çukurlar, kuyu ve bataklıklarla çok korkunç ve sağlığa çok zarar veren bir yerdi. Burasını düzeltmekle ettiğimiz ilk istifade, şehrin içerisindeki büyük bataklığı kurutmakla başlıyor. Görüyorsunuz ki geçen senelerin korkunç manzarası yerine munis bir ova manzarası gelmiş bulunuyor. Yolları süsleyen çeşitli ağaçların dikilmesi, içindeki binalarla eğlence yerlerinin hazırlanmasından sonra burası tamamıyla değişecek, seyri ve gezilmesi doyulmayacak bir hal alacaktır. ”
Kültürpark’ta yapılması düşünülenler
Behçet Uz – “Şehir halkının sıhhat, eğlence kaynağı olacak bu park içinde müze, çocuk oyun yerleri, meydanlar, stadyum, halk tiyatroları, kütüphane, posta merkezi, okuma odası, fuar zamanında enformasyon bürosu Bergama, Efes ve diğer asar-ı atikanın maketleri sergileneceği alanlar yapılacak, arsıulusal panayır ile yalnız İzmir’in değil bütün Ege bölgesinin modern ve devrimlerimize laik bir kültür müessesi halini alacaktır.
Kültürpark’ın imarı ve ağaçlandırılması
Behçet Uz – “İzmir Belediye Reisi olduğum zaman Bahriba Parkı’nın yarısı ile hükümet önündeki parktan başka İzmir’de park namına bir şey yoktu. Kadifekalesi’nden tutunuz, şehrin her tarafına doğru uzanan şu yeşilliklere bakınız. Son beş yıl içerisinde park ve yolları ağaçlama işi gözleri doyuracak kadar vardır. 1936 senesinde tamamlamak üzere bir plan program yapmış olduğumuz için süratli bir vaziyette imarı bitirmek zorundaydık. Çok büyük bir çalışma temposu içerisinde sekiz saatlik üç vardiya ile iki günde yirmi dört saat devamlı surette iş gören bir ekiple çalıştık…
Yer yer çocuk ve halk bahçeleri yapıldı, mezarlar parka çevrildi, fakat bunlar bu günün nüfusuna ve ihtiyaçlarına asla kafi değildir. Halbuki biz nüfusu gittikçe çoğalan ve daha da çoğalacak yarın ki İzmir’i meydana getirmeğe çalışacağız. Ağaçlama işi belediyemizin normal sayı ile fidanlığımızda yetiştirdiğimiz fidanlarla temin ediliyor. Bu suretle hemen birkaç sene içerisinde şehrin ortasında bir yeşillik denizini oluşturacağız.
O kadar çok esaslı bir çalışma içerisindeyiz ki anlatamam. Büyük bir aşk ve ihtimamla, başta mühendislerimiz olmak üzere tüm işçilerimiz, bahçıvanlarımız herkes büyük bir gönül isteğiyle işe sarılmış durumda. Bilhassa yolları ve göze çarpan alanları ağaçlandırdık. Böylelikle İzmir şehri için 5 sene önce düşündüğümüz ağaçları belediye fidanlığında hazırladık. ”
Kültürpark’ın imarında çalışanlar
Behçet Uz – “1936 senesine İzmir Enternasyonal Fuarı’nın açılışını yetiştirebilmek, büyük bir muvaffakiyet oldu. Tabii hem İzmir’e, hem Türkiye’mize fayda sağlayacak zarif bir eser meydana getirmeye çalıştığımız, hem de bunu kısa zamanda yetiştirmeye çabaladığımız için, hiç şüphesiz ki bunun ana planlarında bazı tadilatlar yapmak mecburiyeti hasıl olmuştu. Bu tadilat kendi mühendislerimizin tavsiyesi ile oldu ve esasen onlar o gün ki şartlarda daha iyi yetişmiş, bilgisi daha çok olan mühendisler getirelim dediler. Biz de bir kısım işleri ve bu mühendis ithal etme işini 1937 senesine bırakalım dedik. Bilhassa bahçe mimarlarımıza, bahçe mimarisi konusunda dış ülkelerden gelen tecrübeli şahısların büyük yardımları dokundu. Kültürpark’ın bu gün ki güzelliğinde ise başta Cahit Çeçen ve Muammer Bey olmak üzere mimarlarımızı ve yine başta Bedri Bey olmak üzere bahçıvanlarımızın çok büyük emekleri vardır. Netice itibariyle bu gün ki durum, emek verilerek elde edilmiş neticelerdir. ”
İzmir Belediye Reisi Dr. Behçet Uz’un hatıralarında adından övgü ile bahsettiği teknik ekip içerisinde adı geçen Bedri Bey, Bedri Or’dur. Bedri Or, 1900 yılında İstanbul’da dünyaya geldi, Almanya’da peyzaj eğitimi gördü. Mesleğini İstanbul’da icra ederken, Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın önermesiyle Belediye Reisi Dr. Behçet Uz’la tanışıp İzmir’e getirildi. Bahçe uzmanı Bedri Or’u Behçet Uz’a öneren kişinin Cevat Şakir Kabağaçlı olduğu bilgisini Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın manevi oğlu Prof. Dr. Şadan Gökovalı’ya sordum. “Behçet Bey sağken 1980’de TRT radyolarında, 1982’de TRT TV’de yayınlanan “iz Bırakanlar” programı için konuştuğumda anlattı, Balıkçı önermiş. Dr. Behçet Uz, Bedri Bey’in çalışmasını pek beğenmiş, Bedri Bey’in Kültürpark dışında bazı cadde ve parkların ağaçlandırılması için hazırladığı projeleri vardı. ”
Bedri Or’un farklı yerlerde yaptığı çalışmaları belgeleyen fotoğraflarını ilk kez yayınlıyorum. Kültürpark, Cicipark, Buca ve diğer yerlerde ağaçlandırılma projelerinde çalışan, yangın yerini yeşile dönüştüren, Bedri Or’a ve diğer emeği geçenlere rahmet diliyor, hatıralarını canlı tutmak için Kültürpark’ın görünür bir yerine isimlerinin yazılmasını öneriyorum…
Kaynak:
– İzmir Milli Kütüphanesi, Yeni Asır Gazetesi koleksiyonları yıl 1935-36-37
– Atatürk’ün İzmir’i Bir Kentin Yeniden Doğuşu Behçet Uz. Hazırlayan L. Ece Sakar. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Dedesi Bedri Or’a ait bilgi ve fotoğraflarını benimle paylaşan Sayın Mukaddem Ok Uğurlu’ya, teşekkür ederim.
Bir cevap yazın
Yorum yapabilmek için giriş yapmalısınız.