Bu yazımızda soğuklar ve donmalar da ilk yardım uygulamaları konusunu ele alacağız. Neden bu konu? Çünkü yılın en soğuk günlerini yaşıyoruz. Bu mevsim kimileri Bozdağ, Uludağ, Palandöken gibi kayak sporlarının yapıldığı yerlere gidiyor. Dışarıda nöbet tutan askerlerimiz, polislerimiz, güvenlik görevlilerimiz var. Dış ortamda çalışanları, evsiz insanları da düşünerek konuyu gündeme getirmek istedik.

Yazımıza donma kelimesinin tarifiyle başlayıp kimlerin daha büyük risk altında olduğundan, donma belirtilerinden ve donan kişide uygulanabilecek ilk yardım uygulamalarından söz edeceğiz

Donma nedir?

Donma, vücut ısısının 35°C altına düşmesiyle ortaya çıkan belirtiler ve hastalık tablosudur. İlk aşamada titreme, üşüme gibi hafif belirtiler varken, arkasından el kol bacak gibi uzuvlarımızda donmaya bağlı ağrılar, uyku ve maalesef en sonunda ölüm meydana gelmektedir.

Donma konusunda kimler yüksek risk gurubundadır?

• Çocuklar,
• Yaşlılar,
• Yorgun, aç, uykusuz kişiler,
• Alkol kullananlar ve
• Zayıf kişiler (Kadınlar ve kilolu insanlar donmaya karşı daha korunaklıdır, çünkü kalın cilt altı yağ dokusu onları korur).

Donma belirtileri

• İnsan önce donmaya başladığını hisseder,
• Tüylerimiz dikleşir ki arasında hava kalarak soğuğun vücuda işlemesi engellenir.
• Kişinin gerginliği artar, ajite olur,
• Nabzı yavaşlar,
• Organlarımızdaki en çok ve erken dönemde donan yerlerimiz uç bölgelerdir. Yani burun, eller, parmaklar, erkeklerde penis ve testisler ve ayaklar donar ve arkasından uyku ve uykuda ölüm meydana gelir.

Donmadan korunma

Her zaman söylediğimiz gibi, tıpta en etkin, kesin, ucuz ve başarılı tedavi korunmadır. Yani hastalanmadan önce tedbir almaktır. Bunun için alacağımız tedbirleri şöyle özetleyebiliriz:

• Bilmediğimiz yüksek bölgelere, yüksek ve soğuk bölgelere gitmeyelim.
• Ortamda bulunan kurallara tabelalara mutlaka uyalım (zincir takın, daha ileri gitmeyin, çığ tehlikesi gibi işaretler),
• Soğuk bölgelere giderken tek kat değil, birden çok katlı giyinelim,
• Yanımızda mutlaka kuru yedek giysi bulunduralım,
• Böyle yerlere giderken yüksek kalorili besinler alarak gidelim (bal, reçel pekmez vs.),
• Alkol almayalım (kanyağın insanı ısıttığı söylenir ama kanyak aynı zamanda insanda uyku veren bir şeyde olduğu için içindeki alkol nedeniyle kişi sarhoş olup veya uykuya dalıp orada soğukta ölebilir)
• Böyle riskli yerlere giderken mutlaka iki veya daha fazla kişi birlikte gidelim ki birimiz donacak olursak diğeri onu kurtarsın veya ilgililere haber versin
  Donan bir kişide ilk yardım:
• Donan kişiyi kurtarmaya çalışırken önce kendimizi koruyalım. Çünkü soğuk ortam nedeni ile kendimizde donup ikinci bir afetzede olabiliriz.
• 112 no’lu telefonu arayarak ambulans ve eğer dağlık bir bölgede ise aynı zamanda jandarmayı da arayarak profesyonellerin olay yerine gelmelerini sağlayalım,
• Kişiyi hemen rüzgârsız, kapalı ve sıcak bir ortama alalım, çünkü rüzgârlı ortamda insan soğuğu daha çok hisseder,
• Kişiyi soyalım çünkü ıslak giysiler kişinin daha da üşümesine neden olur,
• Bilinci yerinde ise ağızdan su, çorba, meyve suyu gibi ılık sıvı gıdalar verelim,
• Filmlerde gördüğümüz gibi, kişinin donan bölgelerini asla kar ila ovalamayalım. Bu tür uygulama hastaya zarar verir, tedavisi güç ve uzun yaraların açılmasına neden olur.
• Kişiyi yavaş yavaş ısıtalım, hastayı asla kaloriferin veya yanan sobanın yanına getirmeyelim, çünkü bunlar kişinin vücut ısısının birden yükselmesine ve damarların aniden genişlemesi nedeniyle sıvı kaybına bağlı olarak şok tablosuna girmesine neden olacaktır. Mesela şartlarımız uygunsa kişiyi çok sıcak olmayan ılık bir küvetin içine sokabiliriz,
• Cep telefonumuzu çok az kullanalım ki şarjı bitmesin. Bize ulaşmaya çalışan profesyoneller yerimizi bulabilsin,
• Kişilerin birbirlerine sarılarak birbirini ısıtılması önerilen bir yöntemdir,
• Kişinin kolunda vücudunda donmaya bağlı baloncuklar oluştuysa bunlara dokunmayalım, asla patlatmayalım,
• Donma nedeniyle kişinin cildi incelmiş ve yaralanmaya son derece müsait bir duruma gelmiştir. O yüzden kişiyi hareket ettirirken çok dikkat edelim iyileşmesi çok güç yaralar açılabilir.

Sonuç

Donmalar, hayati tehlike yaratan ve ölümle sonuçlanabilen kaza türüdür. Özellikle, mevsimin de uygun olması nedeniyle bu riskten kendimizi, çocuklarımızı, yaşlılarımızı bu tehlikeden koruyalım.

Soğuk, karlı yerlere tedbirli gidelim. Yedek elbise alalım. Kurallara uyalım. Donan kişiye yardım ederken kendimiz de donmayalım. Mutlaka jandarma ve 112 acil sağlık sisteminden yardım isteyelim. Cep telefonumuzu fazla kullanmayalım. Donan kişiyi kapalı, rüzgârsız, ılık bir ortama alalım, ıslak elbiselerini çıkartalım, yavaş yavaş ısıtalım.

Nice sağlıklı günlerde görüşmek dileğimle sevgilerimi ve saygılarımı sunarım.

Kaynaklar:

• Donmalarda İlk Yardım. https://sagligim.gov.tr/yanik-donma-sicakcarpmasi/donmalarda-ilk-yardim.html.
• http://www.ulkumenrodoplu.com/kategori/makaleler/acil-tip,
• T.C Sağlık Bakanlığı. İlk Yardım Eğitim Kitabı. Ankara, 2024. ISBN: 978-975-590-913-4. Bakanlık Yayın No: 1293.
• 2024 American Heart Association and American Red Cross Guidelines for First Aid. (Circulation. 2024;150: e00–e00. DOI: 10.1161/CIR.0000000000001281)
• Temel ilkyardım bilgisi. Anadolu üniversitesi yayınları. Editör: Yrd. Doç. Dr. Gökhan KUŞ, 2016.
• The American Red Cross. First aid and Safety Handbook. Yazarlar: The American Red Cross ve Kathleen A, HANDY, MD. Publication of American College of Emergency Physicians.
• Ashish Shah, Manu Madhok. Management of pediatric hypothermia and peripheral cold injuries in the emergency department. Pediatr Emerg Med Pract. 2019 Jan 1;16(1): e1-e2.
• Cold Injury. Dow J. Emerg Med Clin North Am. 2024 Aug;42(3):513-525. doi: 10.1016/j.emc.2024.02.012.

Not: Bu yazı daha önce “MEDİKONGRE dergisi 176. sayısında (https://bit.ly/medikongre176) "Soguklar, Donmalar ve İlk Yardım" başlığı ve “http://www.mavisehirdergisi.com/mavisehir/yazarlar/soguklar-donmalar-ve-ilk-yardim.html” adresinde de yayınlanmıştır.