Ülkemizde sahte içki imal eden ve kolluk kuvvetlerince yakalanan kişilerin ve sahte içki tüketimi sonucu hayatını kaybedenlerin sayısının günden güne arttığını yazılı / görsel medyadan izliyoruz. Yazımda bu güncel konuyu işleyeceğim.

Sahte içki nedir? Neden zehirli ve öldürücüdür? Neden göz göre göre zehirleniyoruz? İçerken zehirli olduğu anlaşılmıyor mu? Peki, zehirlenmek ve ölümden nasıl korunalım? Her şeye rağmen bilmeden içip zehirlendiysek ilk yardım bağlamında ne yapalım? Bu soruların cevaplarını paylaşıp özetleyerek bitireceğim.

Neden bu konuyu işliyoruz? Bu konuyu işliyoruz, çünkü bilmeden veya farkında olmadan sahte içki içilmesi, ülkemiz için hala ciddi sağlık sorunudur. Yakın geçmişimizdeki medya haberlerinde de konu edildiği üzere, gazeteci Sedat Peker gibi yüzlerce kişi sahte içki içimi sonucu hayatını kaybetti, kaybediyor da. Bu ciddi halk sağlığı sorunu hem eğitimsiz hem de en üst düzey eğitimli kişileri ayırt etmeden etkilemekte, kalıcı körlük ve/veya ölümlere yol açabilmektedir. 

Eğitimli kişiler lokanta ve benzeri yerlerde içtikleri alkollü içkiden zehirlenirken, eğitimsiz veya sosyoekonomik seviyesi düşük düzeyde olan kişiler ucuz diye merdiven altı imal edilen ürünleri tüketmekteler. Olayın bir başka boyutu da bu ciddi halk sağlığı sorununun çözümünün güç olması ve muhtemelen sürekli gündemimizde kalacağıdır. 

Çünkü tarih boyunca hükümetler halkın alkol tüketimini kısıtlamak ve/veya daha çok vergi elde etmek için alkollü içkilerin fiyatına zam yapmakta, fakat bazı insanlar da bunun karşısında alkollü içkiye daha ucuz yoldan ulaşabilmek için gerçeğine göre çok daha ucuz olan sahte içkiye rağbet etmeye devam edecektir. İşte bu nedenlerle, konuya dikkat çekmek, farkındalık yaratmak ve ilk yardım bağlamında yapabileceklerimizi öğrenmek açısından konuyu işliyoruz. 

Halk arasında “sahte içki” olarak bilinen içkilerin içilmesi, kalıcı körlük ve ölümle sonuçlanan zehirlenme türüdür. Aslında alkollü içkiler biz insanların en kolay ve çabuk elde edebildikleri zehirdir. Mesela hemen ev veya işyerimizden çıkıp köşedeki market veya tekelden bunları ücreti karşılığında kolaylıkla temin edebiliyor, evimizde stoklayabiliyoruz.

Şimdi sahte içki nedir, neden zehirlidir sorusunun cevabını verelim. Sahte içki, kelime anlamı olarak, alkollü içkilerde alkol olarak kullanılması gereken “etil alkol” yerine zehirli “metil alkolün” kullanılmasıdır. Normalde alkollü içkilerde (alkol olarak “etil alkol” isimli alkol kullanılır. Fakat etil alkolün üretim ve satışı devletimizin çok sıkı denetimi altındadır, fiyatı pahalı, temini zor ve özel izinlere tabidir.

İnsan sağlığını gözetmeden, ucuz ve kısa yoldan para kazanmak isteyen, kötü ve art niyetli kişiler son derece kirli ve ilkel ortamlarda kaçak alkollü içki üretmekte ve içine “etil alkol” yerine çok daha ucuz alkol olan “metil alkol” koyarlar. Evet, “metil alkol” de bir alkol türevidir ama “etil alkole” göre daha ucuz fakat çok zehirlidir. 

“Metil alkol” nelerde bulunur?

“Metil alkol” sanayide solvent (eritici), boya çıkarıcı, vernik, arabalarda antifriz sıvısı, cam yıkama sıvıları, ucuz kaçak kolonya, ispirto gibi maddeler içinde bulunmaktadır.

Sahte içkinin vücuttaki etkileri ve zehirlenme belirtileri nelerdir?

Sahte içki zehirlenmesi, bilmeden içerek, soluyarak, bazen annelerin çocuklarının yüksek ateşini düşürmek için, ispirto, kolonya gibi sıvıları çocuğun vücuduna sürmesiyle oluşur. Oldukça zehirli bir maddedir, literatürde de bir çorba kaşığı “metil alkol” içilmesiyle bile ölümler bildirilmiştir ki 200 mililitre (bir su bardağı) insanlar için ölümcül dozdur. Sahte içki içildikten sonra süratle kana karışır ve değişime uğrar. Bu değişimler içinde ortaya çıkan en zehirli ve tehlikeli madde “formik asittir”. 

Ortaya çıkan ilk ve en ciddi belirti geri dönüşü olmayan, yani kalıcı körlüğe kadar giden görme bozukluğudur. Aynı zamanda kan değerlerimizi bozarak hastamızda "asidoz" denilen ağır bir klinik durum ortaya çıkar, ki bu durum kalbimizin durmasına, dolayısıyla ölüme neden olur. İşte bahsettiğimiz formik asit bu ölümcül tabloları yaratan nedendir.

“Sahte içki” zehirlenmesinde görülen klinik belirtiler

Belirtiler genel olaraküç evrede ortaya çıkar:

• Birinci evre (alımdan sonraki ilk saatlerde) görülen belirtiler: Sarhoşluk, mide ağrısı, bulantı, kusma, kendini iyi hissetmeme vesaire. Bu belirtiler alkol alımı sonrası ortaya çıkabilen klasik belirtiler olduğu için kişinin dikkatini çekmez.

• İkinci evre sessiz evredir. Alkol alımını takiben 3-30 saat süre ile kişi de hiçbir belirti ve bulgunun olmadığı sessiz dönemdir. Yani ortada bir sağlık sorunu yok gibi olsa da bu dönem aslında fırtına öncesi sessizlik dönemidir.

• Üçüncü evre: Artık hastada geri dönüşü olmayan, tedavisinin güç, yoğun bakım ve hemodiyaliz (suni böbrek makinesine bağlanarak kanın zehirli maddelerden temizlenmesi) tedavilerinin gerektiği ve hastada ciddi ölüm tehlikesinin olduğu evredir. Hastanın kan değerleri (Kan pH değeri) ciddi şekilde bozulmuş (kan değeri asidik yapıya evrilmiş (asidoz), kanda ki potasyum maddesinin seviyesi düşmüştür (hipoposatemi). Görme bozuklukları görmede bulanıklık, kar yağdı manzarası, kişinin kendisini tipi altında yürüyormuş hissi, görme alanında daralma, göz sinirinde oluşan çürüme sonucu körlük, sara nöbeti, koma, nabızda yavaşlama veya hızlanma, kalp atışlarında düzensizlik ortaya çıkar ve uygun tedaviye zamanında başlanamaz ise hasta kısa süre sonra maalesef kaybedilir. 

Teşhis

Vatandaş olarak sahte içki zehirlenmesini ancak şüphelenerek teşhis edebiliriz. Hastamızda karın ağrısı, bulantı, kusma, sara nöbeti, görmede bulanıklık, görme kaybı gibi bulgular varsa hemen özellikle dış ortamda alkol alıp almadığı ve/veya piyasadan temin ettiği ucuz alkolü/içkiyi içip içmediği sorgulanmalıdır. "Evet" dese de demese de hemen 112 no’lu telefonu arayıp kişinin ambulansla en yakın sağlık kuruluşuna nakledilmesi sağlanmalıdır. 

“Sahte içki” zehirlenmesinde ilk yardım uygulaması ve acil tedavi

Bu tür ağır hastaların tedavisi sadece acil servis ve yoğun bakımda yapılır. İlk yardım bağlamında biz vatandaşların yapabileceği tek şey zehirlenmeden şüphelendiğimiz de kişiyi hemen en yakın sağlık kuruluşuna 112 ambulansı marifeti ile ulaştırmaktır.

Kandaki zehirli metil alkolü uzaklaştırmak için en etkin tedavi yöntemlerden biri alkollü içeceğin belirli oranda sulandırılarak hastaya içirilmesidir. Bu yüzden hasta sahte içki zehirlenmesiyle acil servise getirildiği zaman, acil servis ekibi hasta yakınlarından en yakın bakkal, marketten acilen içki getirmelerini ister. Hasta yakınları da haklı olarak konuyu bilmedikleri, içkiyi isteyen doktor ve hemşirenin kendisinin içeceğini zannederek, "Hangi marka içki alalım? En kalitelisini mi?" diye sorarlar. Bu da olayın ironik boyutudur.

Tedavide kullanılan ikinci bir yöntem, “Fomipazol” isimli, oldukça pahalı, temininde bazen güçlükler yaşanan, ithal bir ilaçtır (antidot). Bu tedavi acil servislerde doktorlar tarafından düzenlendiği ve ilk yardım konusu içinde olmadığı için daha fazla ayrıntıya girmeyeceğiz.

Sonuç, özet

Hekim olarak her zamanki önerilerimizi tekrarlayalım. 

• Sağlıkta en ucuz, en etkin, en önemli, en başarılı tedavi, korunmadır. Yani öncelikle zehirlenmemeye, hasta olmamaya çalışalım. 

• Korunma anlamında biz hekimler tabii ki öncelikle alkol kullanmamayı öneriyoruz. Eğer tercih olarak içeceksek, özellikle bar, restoran gibi dış ortamlarda yemek yediğimiz zaman gelen içki şişesinin kapağının kapalı gelmesine dikkat edelim, garsonun kapalı getirdiği şişenin kapağını masada gözümüzün önünde açmasını isteyelim. 

• Herhangi bir mekân ve/veya dükkânda ucuz alkollü içki gördüğümüz zaman onun ucuzluğuna aldanıp satın almayalım.

• Zehirlenen kişi varsa, önce kişiyi rahat bir ortama yatıralım, kravat, eşarp, fular, pantolon kemerini çözelim, ki kişi rahatlasın, rahat nefes alıp versin. Sonra kişiye son günlerde alkol kullanıp kullanmadığını soralım. Kendisin de bulantı, kusma karın ağrısı, sarhoşluk hali, görmede bulanıklık, tipi de yürüyormuş gibi görüntü, çevresindeki şeyleri görememe gibi belirtiler varsa süratle 112 no’lu telefonu arayalım. Hastamızın ambulans ile acil servise gitmesini sağlayalım.

Nice sağlıklı, huzurlu ve mutlu günler diler, en derin sevgi ve saygılarımı sunarım. 

***

Kaynaklar:

• ChatGPT programı. https://openai.com/index/gpt-4.

• Sağlık Bakanlığı. İlk Yardım Eğitim Kitabı. Ankara, 2024. ISBN: 978-975-590-913-4. Bakanlık Yayın No: 1293.

• 2024 American Heart Association and American Red Cross Guidelines for First Aid. (Circulation. 2024;150: e00–e00. DOI: 10.1161/CIR.0000000000001281)

• Temel ilkyardım bilgisi. Anadolu üniversitesi yayınları. Editör: Yrd. Doç. Dr. Gökhan Kuş, 2016.

• Etil yerine metil yaşam yerine ölüm. https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/bulent-katarci/etil-yerine-metil-yasam-yerine-olum-41851418. 12 Temmuz 2021. 01 Ocak 2025 tarihinde ulaşıldı.

• “Sahte içki” (Metil Alkol) Zehirlenmesi ve İlk Yardım Uygulamaları. https://www.mavisehirdergisi.com/mavisehir/yazarlar/kacak-raki-metil-alkol-zehirlenmesi-ve-ilk-yardim-uygulamalari.html. 27 Mart 2015. 01 Ocak 2025 tarihinde ulaşıldı.

• Jandarmadan sahte içki baskını. https://erkencihoroz.com/jandarmadan-sahte-icki-baskini. 01 Ocak 2025 ve 01 Ocak 2025 tarihinde ulaşıldı.

• Yılbaşı öncesi sahte içki alarmı: Son kurban ünlü işinsanı mı https://www.hurriyet.com.tr/gundem/yilbasi-oncesi-sahte-icki-alarmi-son-kurban-unlu-isinsani-mi-42639534. 27 Aralık 2024. 01 Ocak 2025 tarihinde ulaşıldı.

• Gazeteci Sedat Peker sahte içki kurbanı. https://tv.haberturk.com/tv/gundem/video/gazeteci-sedat-peker-sahte-icki-kurbani/135807. 24 Şubat 2015. 01 Ocak 2025 tarihinde ulaşıldı.

• Alcohols. Chapter 185. Judith Tintinalli, 9. Baskı, 2020,

• Metanol Zehirlenmesinde Tanı ve Tedavi Rehberi. T.C Sağlık Bakanlığı,

• UpToDate. Epidemiology, clinical manifestations, course, assessment, and diagnosis, 2021.

• Kadam DB, Salvi S, Chandanwale A. Methanol Poisoning. J Assoc Physicians India. 2018; 66(4):47-50.

• McMartin K, Brent J. Analysis of Fomepizole Elimination in Methanol- and Ethylene Glycol-Poisoned Patients. J Med Toxicol. 2022; 18(1): 19-29. doi: 10.1007/s13181-021-00862-3.

• Wang C, Hiremath S, Sikora L, Kanji S, Bugeja A, et al. Kidney outcomes after methanol and ethylene glycol poisoning: a systematic review and meta-analysis. Clin Toxicol (Phila). 2023; 61(5) :326-335.

• Jangjou A, Moqadas M, Mohsenian L, Kamyab H, Chelliapan S, Alshehery S, et al. Awareness raising and dealing with methanol poisoning based on effective strategies. Environ Res. 2023; 228: 115886. doi: 10.1016/j.envres.2023.115886.

• Nekoukar Z, Zakariaei Z, Taghizadeh F, Musavi F, Banimostafavi ES, et al.. Methanol poisoning as a new world challenge: A review. Ann Med Surg (Lond). 2021; 66:102445. doi: 10.1016/j.amsu.2021.102445.