Karşıyaka Belediyesi’nce hazırlanan “100. Yılında Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi” başlıklı söyleşi Ahmet Piriştina Kültür Merkezi’nde yapıldı. Koleksiyoner, araştırmacı – yazar Aybala Yentürk’ün yöneticiliğini üstlendiği söyleşiye Prof. Dr. Kemal Arı, Prof. Dr. Mustafa Kaymakçı ve Murat Kaya konuşmacı olarak katıldı. Mübadele sürecinin tüm yönleriyle anlatıldığı etkinlikte ünlü fotoğrafçı Hamza Rüstem’in torunu Mert Rüstem’in Girit’i anlatan fotoğrafları sergilendi. Etkinlikte zeybek gösterisi de yer aldı.
Söyleşiye ailesinin de Girit mübadili olduğunu anlatarak başlayan yönetici Aybala Yentürk, üç kuşağın mübadeleye ilişkin yaşadığı süreçleri özetledi. Yentürk, “Lozan Antlaşması görüşmeleri çerçevesinde 30 Ocak 1923’te imzalanan Mübadele Antlaşması’nın 100. yılı vesilesiyle bu söyleşiyi gerçekleştiriyoruz. Yunanistan topraklarında yaşayan Müslümanlar ile Türk topraklarında yaşan Ortodokslar arasında gerçekleştirilen ‘Büyük Mübadele’ ya da ‘Büyük Ayrılık’ zorunluydu. Ayrılmak zorunda bırakılanlara hiçbir seçim şansı tanınmadı. Geldikleri yere uyum sorunu yaşayan ve büyük travmayla baş etmek zorunda kalan birinci kuşak mübadillerdi. İkinci kuşak bir çeşit geçişi sağladı. Üçüncü kuşak ise geç de olsa yaşananlara daha serin yaklaşmayı başararak kaybolup gitmeye yüz tutmuş kültürel değerlerin peşine düşebildi. Mübadele konusu her boyutuyla tekrar tekrar üzerinde düşünmeyi ve çalışmayı gerektiren yakın tarihimize ait önemli bir başlık” dedi.
Mübadele sürecine ilişkin detaylar
Prof. Dr. Mustafa Kaymakçı, Türk Yunan ilişkilerinin tarihsel kökenine değindi ve iki ulus arasındaki anlaşmazlıklar üzerinde durdu. Yunanistan’daki Türk düşmanlığının kökenlerini irdeleyen Kaymakçı, tüm bu değerlendirmelerin ardından mübadeleye giden süreci anlattı.
Tarihçi Murat Kaya mübadeleyi İzmir özelinde ele aldı. Mübadillerin İzmir’e geliş ve iskan edilme süreci ile bu süreçte yaşanan zorlukları aktardı.
Türkiye’de mübadele konusundaki ilk çalışmayı yapan akademisyenlerden birisi olan Prof. Dr. Kemal Arı ise konuşmasına Şirince örneğiyle başladı. Emval-i metruke (terk edilmiş mallar) sorununu, mübadillerin taşınma ve toplumsal uyum sürecini anlatan Arı, etkinlik sonunda okuyucuları için yeni yayımlanan “Mübadele ve Mübadillik” kitabını imzaladı.
Baysak: Unutmamak, unutturmamak gerek
Mübadeleyi tüm yönleriyle anlatan konuşmacılara teşekkür eden Karşıyaka Belediye Başkan Vekili Atilla Baysak da “Hiç kuşkusuz mübadele, köklerden, evlerden, birikmiş nice güzel değerden, alışkanlıklardan, kültürlerden kopmanın öteki adıdır. Eğer bir daha yaşanmasın istiyorsak, bu öyküyü unutmamak ve unutturmamak gerekir. Mübadeleyi yaşayanlar, bize bunu anımsatmak için türkülerle, öykülerle, şiirlerle, şarkılarla, ağız tadından yaşam biçimine getirdikleri ve götürdükleriyle, iki yakada büyük bir kültürel ve sanatsal miras oluşturdular. Bu mirası kuşaktan kuşağa aktarırken, kuşkusuz rehberimiz Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ümüzün “Yurtta Barış, Dünyada Barış” sözü olacaktır” dedi.