Kent-Yaşam haber-bilgi sitesinin değerli okuyucuları. Öncelikle hepimizin mübarek Kurban Bayramı kutlu olsun. Belki çoğumuz yorgun, dinlenmeye, huzura, yakınlarımızı görmeye ve hasret gidermeye her zamankinden daha çok ihtiyacımız var. Bu gerçeğin yanında böyle özel Bayram gününde duymayı hiç istemediğimiz haberler bizleri yoruyor ve çaresizliğe itiyor. 

Bayram günü neden bu konuyu ele aldığımı açıklayayım. Güzel sözlerimiz vardır. Tarih tekerrürden ibarettir (tarih unutmaz, tekrar eder) sözü de bunlardan biridir. 

6 Haziran 2025 günü Manisa Büyükşehir Belediye Başkanı Sayın Ferdi Zeyrek evinde elektrik çarpması sonucu acilen hastaneye kaldırılıyor ve halen yoğun bakımda: Sağlık durumu ise ciddiyetini koruyor. Basından okuduğumuz bilgilere göre kendisi evinde arızalanan havuzun motorunu tamir ederken elektrik akımına kapılıyor, çıkan gürültü ile yakınları yanına geliyor, hemen 112 ambulans çağırıyorlar ve de ambulans 8 dakika içinde olay yerine ulaşıyor. Ambulans ve hastanede 70 dakika kalp masajı-solunum desteği (Kardiyo pulmoner resüsitasyon) (temel yaşam desteği) sonrası tekrar hayata döndürülüyor ama entübe ve genel durumu bozuk olarak yoğun bakıma yatırılıyor.

İzmir'de 12 Temmuz 2024 günü tarihinde de yaşanan sel felaketi sırasında elektrik çarpması sonucu iki gencimizi kaybetmenin derin acısını yaşamıştık. İşte bu acı olayların yaşanmaması ve/veya yaşanırsa da ilk yardım uygulaması olarak ne yapmamız gerektiği hakkında bilgi vermek istedim. Yazım da önce elektrik çarpması ve ilk yardım konusunu paylaşacağım. Yani elektrik bizi neden çarpar? Çarpılırsak veya çarpılan birisini görürsek ne yapalım? Ne yapmayalım? Gibi başlıklardan kısaca bahsedip konuyu özetleyerek ve genel önerilerim ile bitireceğim.

Elektrik bizi nasıl çarpar? Mekanizması nedir?

Örnek olarak buzdolabının kapağını tuttuğumuzu ve o buzdolabında bir elektrik kaçağı olduğunu düşünelim (İzmir’de bu olay yer altı kablolarından kaynaklanmakta idi). Oradaki kaçak elektrik elimiz, kolumuz vasıtasıyla vücudumuza girecek, kalbimiz üzerinden geçecek, oradan bir şekilde toprağa boşalacak ve sonuçta elektrik bizi çarpacaktır. Elektriğin bizi çarpıp öldürebilmesi için elektrik akımının bir şekilde vücudumuza girip mutlaka toprağa ulaşması gerekir. Yani ayağımızda kauçuk ayakkabı, yerde tahta yalıtkan (elektriği geçirmeyen) bir şey varsa ölüm gerçekleşmeyecek ama diğer elimizle duvara dokunuyorsak veya ayağımız çıplak yere basıyorsa ve bir de ortam ıslaksa (ki burada zaten aşırı yağış nedeni ile ortam göz halinde idi) çarpılma, bunun sonucunda da ölüm kaçınılmaz olacaktır.

Elektrik çarpmasında ölüm erken dönemde (İzmir'de de böyle olmuştur) kalp üzerinden geçen elektriğin kalbin düzensiz atmasına (ventrikuler fibrilasyon) neden olup durdurmakta ve ölüm kaçınılmaz şekilde ortaya çıkmaktadır.

Elektrik çarpmasında ilk yardım 

• Tıpta bir kural vardır. Yaralanma, hastalık ve kazalarda en ucuz, en etkin ve en başarılı tedavi korunmadır. Yani hastalık, kaza, yaralanma olmadan tedbir almaktır,

• Öncelikle elektrik ile çarpılmamak için elimizden geleni yapalım. Çünkü elektrik çarpması kişiyi anında ölüme götüren, eğer kişi yaşayacak olursa derin ve geniş doku kayıpları ile seyreden, tedavisi güç, uzun, pahalı ve sonuçları yüz güldürmeyen yaralanma türüdür. Bu yüzden ne yapıp yapalım aman elektrik ile çarpılmayalım,

• Eğer yoksa bugün hemen tedbir olarak ev ve/veya işyerimizin giriş elektrik panosuna kaçak akım rölesi taktırtalım,

• Ev, işyerimizde oluşan arızalar için işin profesyonel kişilerden yardım isteyelim. Bırakalım gerekeni onlar yapsınlar,

• Elektrik ile çarpılmakta olan bir kişiyi gördüğümüz zaman asla ona çıplak elle dokunmayalım çünkü biz de çarpılarak ölebiliriz ki yine İzmir'de ikinci ölüm olayı bu şekilde oluşmuştur. Yapılacak şey eğer kapalı bir ortamdaysak sigortayı kapatmak, cihazı fişten çekmek, şarteli indirmek veya tahta, plastik gibi yalıtkan yani elektriği geçirmeyen bir madde ile kişiyi çarpılmakta olduğu ortamdan uzaklaştırmaktır. O an da bir kişinin süratle 112 numaralı telefonu arayarak tıbbi yardım istemeli ve diğer ilk yardım uygulamasını bilen bir kişi de kazazedenin kalbi eğer durduysa derhal “temel yaşam desteği” (kalp masajı, suni solunum) uygulayarak tekrar hayata döndürmeye çalışmalıdır.

Peki, ne yapmayalım?

• Elektrik ile çarpılan kişinin üstüne toprak dökmeyelim ve/veya kişiyi toprağa gömmeyelim. Bu hurafeler tamamen yanlış, bilimsel yönü olmayan, anlamsız ve talihsiz, çağ dışı gereksiz uygulamalardır. Lütfen yapmayalım, yaptırmayalım.

Özetle elektrik çarpması halk sağlığı açısından son derece önemli ve bizleri üzen, tıbbi açıdan tedavisi zor, uzun, pahalı ve hiç de yüz güldürmeyen bir yaralanma türüdür. Tedavi ve ilk yardım anlamında, olay yerinde yukarıda bahsettiğim şekilde kazazedenin çarpılmasına son verelim, eğer kalbi durdu ise ve biliyorsak ilk yardım uygulayalım ve senkron olarak aynı anda 112 numaralı telefonu arayarak sağlık profesyonellerinin olay yerine gelmesini sağlayalım. Çarpılmamak için de elimizden gelen her şeyi yapalım, tedbir alalım ve eğer bilmiyorsak en kısa zamanda hastalık, kaza ve yaralanmalar da ilk yardım uygulamaları eğitimi alalım. Bu eğitimi alabileceğimiz kurumlardan bir tanesinin de “Herkes İçin Acil Sağlık Derneği” olduğunu unutmayalım. 

Dikkat çeken noktalar. Aman unutmayalım...

• Eğer dikkat etmez ve tedbirimizi almazsak elektrik hepimizi yani her canlıyı çarpar. Doktor, vatandaş, muhtar, öğretmen, belediye başkanı, milletvekili gibi statü, meslek, cinsiyet vesaire ayırt etmez. Sonucunda örneklerde de gördüğümüz üzere maalesef öldürür,

• Unutmayalım ki elektrik çarpmasından bazen kurtul sakta olay/süreç çoğu zaman öldürücüdür,

• Evimiz ve işyerimizde eğer yoksa mahallemizdeki bir profesyonele mutlaka kaçak akım rölesi taktıralım. Bu röle elektrik kaçağı olduğunda akımı anında keser ve bizim elektrikle çarpılmamıza engel olur (Fiyatı 200 liradan başlıyor).

• Elektriğin tipi (alternatif veya direkt akım) (alternatif akım evde kullanılan, direkt akım ise sanayii ve mesela metro hatlarında kullanılan enerji türüdür), voltajın seviyesi: (evde 220 Volt, sanayide 380 Volt), vücudumuzun elektrik ile temas süresi, vücuda giriş ve çıkış deliklerinin yeri, giriş ve çıkış deliklerinin yolu üzerinde kalbimizin olup olmaması, kişinin yaşı (ki genç olanların kurtulma ihtimali daha yüksektir), kişinin daha önceden kalp, tansiyon, böbrek gibi kronik hastalıklarının var olup olmaması, ortamın (dokunduğumuz el veya bacak vesaire) ıslak/terli olup olmaması sonucu etkileyen faktörlerdendir,

• Elektrik çarpmasında insan önce kalpte oluşan ve hayatla bağdaşmayan yani ölümcül kalp ritimlerinin (ventriküler fibrilasyon: Kalbin atması değil çırpınması hali) ortaya çıkması sonucu vefat eder,

• Bu dönemi yaralı olarak atlatan kazazedeler ise daha sonraki dönemlerde böbrek yetersizliği ve/veya mikropların kana karışması (sepsis) gibi ağır bir hastalık tablosunda tedavisinin sürmekte olduğu yoğun bakımda kaybedilir,

• Elektrik, yıldırım çarpan bir kişiyi vücutta bulunan elektriğin toprağa boşalması gibi bir düşünce ile toprağa gömmek akıl almaz boş ve gereksiz, anlamsız bir davranıştır. Asla uygulanmamalı bunun yerine ilk yardım uygulamaya başlanmalı/devam edilmeli ve/veya ambulans marifeti ve sağlık profesyonellerinin desteği ile en yakın ve uygun hastaneye götürülmelidir,

• Manisa’da olan bu talihsiz ev kazasında ambulans 8 dakika gibi oldukça kısa zamanda olay yerine ulaşmıştır. Bu süre dünya ortalamasının altında bir süredir. Bu nedenle bu bayram gününde canla başla fedakarlıkla bu sistemde görev yapan tüm meslektaşlarımı tekrar tebrik ediyor, hizmetlerinin önünde saygı ile eğiliyorum,

• Fakat benzer kaza, yaralanma ve hastalıklarda en önemli konu insan beyninin kalp durması ve havasız kalmaya (nefes alıp verememe durumu) en fazla 3-5 dakika dayanabilmesidir. Bu süre geçildikten sonra kişinin kalbi çalıştırılsa bile kazazedenin yaşama şansı azdır (yüzde 10 civarı) ve/veya kişi de araz yani istenmeyen sonuçların (sekel) kalması (felç, bitkisel hayat vesaire) kaçınılmazdır. İşte burada en önemli nokta ambulans ve profesyonel tıp personeli (doktor, paramedik, hemşire vesaire) olay yerine geline kadar yanında bulunanların kazazedeye ilk yardım uygulayarak kalbinin atar, akciğerlerinin de hava alır-verir şekilde tutması gerekir. Bu ayrıntı çok önemli ve kazazedenin bu yaralanmadan sonra hayatta kalabilmesi bağlamında çok önemlidir. Öyleyse hepimizin ev ödevi, eğer bilmiyor ve/veya bugüne kadar eğitimini almadıysak bayram tatili sonrası hemen ilk yardım eğiti alalım. Bu konuda da herkes İçin Acil Sağlık Derneği, Kızılay, İl sağlık Müdürlükleri, özel eğitim kuruluşları başvurulabilecek adreslerdir. Bize en yakın ve uygun ilk yardım eğitim kurumunu araştırmak içinde artık yapay zekâ modellerine (ChatGPT, GEMINI, DeepSeek vesaire) başvurabiliriz.

• Unutmayalım ki tıpta en uygun, uzuz ve etkin tedavi korunmadır. Yani çarpılmadan tedbirimi alalım. Çünkü elektrik şakaya gelmez...

Bir daha böyle acı tecrübelerin yaşanmamasını dileriz. Nice sağlıklı ve huzurlu, kazasız ve yaralanmasız nice bayramlarda görüşebilmek ve birbirimizi tebrik etmek dileğiyle en derin sevgi ve saygılarımı sunuyorum.

Kaynaklar:

1. Prof. Dr. Gürkan ERSOY. Elektrik Çarpmaları ve İlk Yardım. https://www.mavisehirdergisi.com/mavisehir/yazarlar/elektrik-carpmalari-ve-ilk-yardim.html. 

2. Hewett Brumberg EK, Douma MJ, Alibertis K, Charlton NP, Goldman MP, Harper-Kirksey K, Hawkins SC, Hoover AV, Kule A, Leichtle S, McClure SF, Wang GS, Whelchel M, White L, Lavonas EJ; American Heart Association and American Red Cross. 2024 American Heart Association and American Red Cross Guidelines for First Aid. Circulation. 2024 Dec 10;150(24):e519-e579. doi: 10.1161/CIR.0000000000001281.

3. İlk yardım Eğitim Kitabı. https://mersinism.saglik.gov.tr/TR-327853/ilk-yardim-egitim-kitabi-2024.html. 

4. Abu Halimah J, Mojiri ME, Alhassan RA, Mobarki OA, Alharbi GH, Alharbi RH, Alshekh MM, Hakami RA, Hamithi DM, Hakami AH. Awareness of Burn Injury Prevention and First Aid Management Among Adults in Jazan, Saudi Arabia. Cureus. 2024 Sep 2;16(9):e68456. doi: 10.7759/cureus.68456.