Sayın Hasan Aslan Akpınar'la Sümerbank Kurucu Genel Müdürü Maliye Bakanı Nurullah Esat Sumer'i konuştum.

İzmirli devlet adamı Nurullah Esat Sumer'in Basmane'de ve İzmir'de geçen çocukluk ve gençlik yılları, yurt dışı eğitim serüveni

Sümerbank'ın kurucu Genel Müdürü, Maliye ve Devlet eski Bakanlarından Nurullah Esat Sumer 1899'da İzmir'in Basmane semtinde doğmuştur. O yıllarda İzmir'de yaşayan Türk ailelerinden biri olan Allamezade ailesi, bugün Konak ilçesi Akıncı Mahallesi olarak anılan, eski adıyla Fettah Mahallesi, Dibek Sokak'ta (yeni adıyla Oteller Sokağı) yaşamıştır. Allamezade Ailesi'nin reisi Duyunu Umumiye Aşar Müdürü Mehmet Esat Bey ve eşi Saniye Hanım'ın ilk oğlu Mustafa Nurullah Esat 13 Nisan 1899'da dünyaya gelir. Ailenin bir diğer ferdi ise, 1905 yılında dünyaya gelen, haber sitemizin bir önceki sayısında hayatını detaylı olarak anlattığımız ressam, Prof. Ayetullah Sumer'dir.

İlk ve orta tahsilini 1886 yılında kurulan ve Türk öğrenciler için şehrin en gözde eğitim kurumu olan İzmir İdadisi'nde tamamlayan Nurullah Esat Bey, 1911 yılında Basmane semtindeki İzmir Amerikan International Koleji'ne girer. Amerikan misyonerleri tarafından kurulan okulun bir diğer öğrencisi ise Nurullah Esat'ın yaşıtı Ali Adnan, yani geleceğin başbakanı Adnan Menderes'tir. Eğitimine zaman zaman ara vermek zorunda kalsa da, Nurullah Esat, savaş rüzgarlarının esmeye başladığı 1914 yılında, Kızılçullu semtine taşınmış olan İzmir Amerikan International Koleji'nden mezun olur.

Birinci Dünya Savaşı'nın şehrin günlük hayatında ve ekonomisinde yol açtığı tüm zorluklara rağmen akıcı İngilizcesi sayesinde ve babasının da yardımları ile Nurullah Esat, birçok yabancı şirketin bulunduğu İzmir'de iş bulmakta zorlanmaz. Önce Ekim, Kasım ve Aralık 1915'de, üç ay süre ile Mac Andrews & Forbes Company isimli, Söke'de meyankökü fabrikası işleten bir Amerikan firmasında tercüman olarak çalışan Nurullah Esat, Kasım 1915'den itibaren Osmanlı Tütün Rejisi Şirketinin İzmir Şubesi Muhasebe Bölümüne kabul edilir. 1 Haziran 1917'ye kadar Reji'de çalışan Nurullah Esat boş zamanlarında eğlenmek üzere arkadaşı Tireli Hidayet ile Kordon'da bulunan gazinolardan Klonaridis'e gider. Bu dönemde Nurullah Esat çevresinde "Jeune Premier" (Baş Yakışıklı) olarak adlandırılmıştır.

Birinci Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı Hükümeti kendi ihtiyaçlarını karşılamak üzere, Almanya'ya öğrenci, işçi ya da teknik eleman gönderirler. İşte Almanya'ya gönderilen bu gençlerden biri de İzmirli Nurullah Esat'tır. Henüz 18 yaşındaki Nurullah Esat, 30 Mayıs 1917'de yaklaşık dört yıl sürecek Almanya'daki eğitim hayatına başlamak üzere yola çıkar. 18 Ekim 1917'de Berlin Yüksek Ticaret Okulu'nda eğitimine başlayan Nurullah Esat henüz 20 yaşındayken 1 Ağustos 1919'da Berlin İktisat ve Ticaret Okulu'ndan mezun olur. Berlin'deki tahsilini bitiren Nurullah Esat, iktisat doktorası yapmak üzere Frankfurt Üniversitesi'ne başvurur ve 24 Temmuz 1920'de, 21 yaşında iken Üniversiteye kabul edilir. 12 Mart 1922'de, "Anadolu Tarımı" konulu tezini tamamlar.

9 Eylül 1922'de İzmir'in Türk orduları tarafından Yunan işgalinden kurtarılarak, Kurtuluş Savaşı'nın kazanılmasının ardından Nurullah Esat Almanya'dan İzmir'e döner. Nurullah Esat yurda dönüşünün ardından kısa bir süre İzmir'deki Memaliki Şarkiye Fransız Bankası'nda (Banque Française Des Pays Orient) şef yardımcısı olarak çalışır. Nurullah Esat Bey'in Memaliki Şarkiye Fransız Bankası'nda çalışmaya başlamasının ertesinde, 17 Şubat 1923'de İzmir İktisat Kongresi toplanır. Nurullah Esat Bey de Kongreye katılır ve Sekreter olarak görev alır.

Bu dönemde Nurullah Esat Bey bir yandan da 27 Mayıs 1923'den itibaren İzmir'de yayın hayatına başlayan ve Başyazarlığını Mustafa Kemal Paşa'nın bir müddet katipliğini de yapmış olan Mahmut Esat Bey'in yürüttüğü, Ankara Hükümetini destekleyen milliyetçi çizgideki Türk Sesi Gazetesi'nde yazar. 25 Ekim 1923'de Nurullah Esat Bey Osmanlı Bankası'na iş başvurusunda bulunur. İzmir'e veda ederek, 24 Aralık 1923'de Banka'nın İstanbul Galata'daki merkezinde Müdür Yardımcısı unvanı ile çalışmaya başlayan Nurullah Esat Bey, 1928 yılına kadar Bankada çalışmıştır.

Sümerbank'ta  kuruculuk ve genel müdürlük yılları

1 Mart 1928'de kamu hizmetine giren Nurullah Esat Bey, sırasıyla Ali İktisat Meclisi Genel Sekreterliği, Kambiyo Murakabe Heyeti Reisliği, Osmanlı borçlarının yapılandırılmasına ilişkin görüşmelerde müşavirlik görevlerini yürütür. Celal Bayar'ın İktisat Vekilliğine getirilmesinin ardından 11 Haziran 1933'de yeni kurulan Sümerbank'ın Genel Müdürü olarak atanır. Bu görevde 6 yıl 7 ay görev yapan Nurullah Esat Bey, bankanın kurulmasında ve fabrikalarının faaliyete geçmesinde önemli vazifeler görür. Bu süreçte yaptığı başarılı hizmetler karşılığında Atatürk tarafından "Sumer" soyadı ile şereflendirilir. Ulu Önderin ebediyete göçmesinin ardından Celal Bayar'ın da başvekillik görevden ayrılması ile Nurullah Esat Bey Sümerbank Genel Müdürlüğü'nden 10 Ocak 1940'de istifa eder.

Milletvekilliği, Maliye ve Devlet Bakanlığı dönemi

1941 seçimlerinde Antalya Milletvekili seçilen Nurullah Esat Sumer, 15 Eylül 1944'de, Başbakan Şükrü Saraçoğlu'nun kabinesinde Maliye Bakanı olarak göreve başlar. Bu dönemde enflasyonu kontrol altına alan Sumer, Gelir Vergisi reformunu da başlatır. Saraçoğlu kabinesinin görevden ayrılmasının ardından bir süre Dışişleri Bakanlığı'na vekalet eden Nurullah Esat Bey, Dünya Bankası Türkiye Guvernörü ve 1949 yılında Marshall yardımlarının koordine edilmesinde sorumlu devlet bakanı olarak görev yapar. 1949 yılında devlet bakanlığından ayrılmasının ardından İstanbul'da inzivaya çekilen Nurullah Esat Bey 1973 yılında İstanbul'da vefat etmiştir.

Gazi Mustafa Kemal Atatürk'le tanışması

Bu konuda elimizde kesin bir bilgi yok maalesef. Nurullah Esat Bey, Gazi'yi muhtemelen ilk olarak İzmir İktisat Kongresi'nde görmüştür. Ancak, Ulu Önder ile nerede ve nasıl tanıştığına dair maalesef elimizde bir bilgi bulunmamaktadır.

Nurullah Esat Sumer'in yazdığı kitap ve makaleler

Nurullah Esat Bey'in kaleme aldığı makaleler 1919 yılında Berlin ve İstanbul'da çıkan "Kurtuluş" Dergisi'nde, İzmir'de 1923'den itibaren milliyetçi bir çizgide yayımlanan "Türk Sesi" Gazetesi'nde ve 1925 yılı boyunca "Cumhuriyet" Gazetes'inde yayımlanır. 1944 yılında kaleme aldığı "Muasır İktisat Nizamı" adlı kitabı büyük ses getirir. Emekli olmasının ardından Sümerbank tarafından çıkartılan "Sümerbank" dergisinde de özellikle Atatürk'ün ekonomi politikası ve devletçilik konularındaki yazıları yayımlanmıştır.

Kitap hakkında bilgiler

Nurullah Esat Sumer'in hayatı ve Türkiye sanayisinin kalkınmasına verdiği katkıların derinlemesine anlatıldığı, "Bir Cumhuriyet Akıncısı, Türkiye'de Milli Sanayinin Mimarlarından Nurullah Esat Sumer" isimli kitabımın yazımı yaklaşık iki yıl sürdü. İş Bankası Kültür Yayınları tarafından basılan kitabım Ağustos ayı başından itibaren tüm yurtta satışa sunulacaktır. Kitapta bugüne kadar hiçbir yerde yayımlanmamış belge niteliğindeki fotoğraflar da bulunmaktadır.

Nurullah Esat Sumer, İzmir'de doğmuş ve büyümüş, ilk, orta ve lise tahsilini şehrin köklü kurumlarında yapmıştır. Almanya'da aldığı üniversite eğitiminin ardından İzmir'e dönen Nurullah Esat Bey, iş hayatına da İzmir'de atılmış olmakla birlikte, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşu ile birlikte ağırlık merkezi İstanbul ve Ankara'ya kayan yeni ekonomik hayatın sürüklemesiyle birlikte bir çok önemli görevi yürütmüştür. Sümerbank'ın ilk genel müdürü olarak Türkiye'de tekstil, kağıt ve demir-çelik sanayilerinin kurulmasında büyük hizmetlerde bulunan gerçek bir İzmirli olan Nurullah Esat Sumer'in, gerçek bir Atatürk ve Cumhuriyet aşığı olan değerli İzmir halkı tarafından tanınması ve hatırasının yaşatılması en büyük dileğimdir.

Sayın Hasan Aslan Akpınar, verdiğiniz bilgiler için teşekkür ederim.