Yaklaşık üç metrekarelik bir alanda çalışıyorlar. Üstelik bu alanı iki kişi paylaşıyorlar. Bu daracık mekanda çalışma süreleri günde on saati buluyor. Kullandıkları milyon dolarlık araçlarla yüzlerce ton ağırlık çekiyorlar. Çalıştıkları ortam oldukça gürültülü. Gürültü derecesi çoğu kez 80 desibelin üstünde. Kanal daralması, bel fıtığı, hemoroid, kıl dönmesi çokça rastlanan meslek hastalıkları. Eskisi kadar olmasa da, yolda maruz kaldıkları asbest nedeniyle emekli olduktan sonra kanserle karşılaşanların sayısı hiç de az değil.

Demiryolları, tren, vagon, lokomotif denilince ya da demiryollarında üzücü bir olay yaşandığında neredeyse akla ilk gelen, sorumlu olduğu düşünülen veya duyurulan kişilerden; makinistlerden söz ediyorum. Sadece yoldan, yükten ve yolcunun güvenle yerlerine ulaşmasından değil, takım elbiseyle yaptıkları mesai süresince yolcu treninin tuvaletindeki sorundan bile sorumlu demiryolu emekçilerinden...

Zor koşullar altında görev yapan makinistler arasında ekonomik, sosyal dayanışmayı ve yardımlaşmayı sağlamak amacıyla 1972 yılında Demiryolları Makinistler Derneği (DEMARD) kurulmuş. DEMARD İzmir Şube Başkanı Aziz Dağlı ile derneğin Basmane Garı yerleşkesi içindeki ofisinde söyleştik. Bugün Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğü (DDGM) adını alan Devlet Demiryolları'nda (TCDD) 22 yıldan bu yana makinist olarak çalışan Aziz Dağlı, Türkiye genelinde memur ve işçi statüsünde çalışan 4 bin 400 makinistten biri. İzmir'i de içine alan 3. Bölge'de Dağlı ile birlikte 420 makinist görev yapıyor.

Aziz Dağlı, DEMARD İzmir Şubesi Basın Yayın Sorumlusu makinist Mert Uslu'nun da eşlik ettiği söyleşide, demiryollarında yaşanan her kazada önce makinistlerin akla gelmesinden ve suçlanmasından duyduğu rahatsızlığı dile getiriyor. "Toplumdaki algımız artık değişmeli" diyen Dağlı, sözlerini şöyle sürdürüyor:

"Bir makinist kendi hattındaki sorunlu bölgeleri bilir ve kaydeder. Yolu kontrol etmekle görevli dispeçerler yaptığı turnelerde yoldaki olası sorunları bizlere bildirir, ona göre hızımızı ayarlarız. Kabinde iki kişi görev yaptığı için zaten biz de yolu dikkatle izleriz. Sorun varsa cep telefonumuzla merkeze bilgi veririz. Bir sorun gördüğümüzde yol kapatma hakkımız var. Ayrıca bariyerli geçitlerde vatandaşın demiryolunda gördüğü sorunları iletebileceği Alo 131 Demiryolu Acil Yardım Hattı var."

131 nolu hat hayati önem taşıyor

Vatandaşların demiryollarında gördüğü sorunları iletmek üzere arayabileceği Alo 131 telefon hattı 2012 yılında hizmete girmiş. DEMARD İzmir Şube Başkanı Aziz Dağlı, bu hattın son derece önemli olduğunun altını çiziyor. İlk zamanlar verimli çalışmayan hatla ilgili sorunları genel müdürlüğe aktardıklarını, yapılan çalışmalarla hattın düzenli bir şekilde çalışmaya başladığını anlatan Dağlı, "Kısa bir süre önce Salihli'de yol bozulmasından kaynaklanan sorun, bir kaza olmadan makinistlerimizin ve vatandaşlarımızın 131 hattına yaptığı dört ihbarla bildirildi. Yol hemen trafiğe kapatıldı. Belki de bu sayede Çorlu öncesi bir de Salihli faciasının yaşanmasının önüne geçilmiş oldu" diye ekliyor.

Doğa olayları zor durumda bırakıyor

Demiryollarının alt ve üst yapısıyla, 24 saat yaşayan ve kontrol mekanizmasının düzenli olarak işlediği bir sistem olduğunu belirten Aziz Dağlı, son yıllarda doğa olayları karşısında yaşadıkları kötü sürprizlerin kendilerini zor durumda bıraktığını dile getiriyor. Özellikle 2018 yılının demiryolları açısından seller ve toprak kaymalarıyla geçtiğini anlatan Aziz Dağlı, "Yola çıkarken bakıyorsunuz Basmane günlük güneşlik, Akhisar'da yağmur, fırtına. Anlık olaylar karşısında bazen çaresiz kalıyorsunuz, işte orada makinistin tecrübesi ve soğukkanlılığı çok önemli" diyor.

Akıllı makinelerle çalışsalar da son derece teknik bir iş yaptıklarına dikkat çeken Aziz Dağlı, yeni tren setlerinde bulunan kamera sisteminin ise makinistler için ne kadar önemli olduğunun, Çorlu'daki tren kazasında ortaya çıktığını söylüyor. Kazada makinistin 110 kilometre hızla gittiğini ve ani gelişen olay karşısında treni durdurmasına karşın yapacak birşey olmadığının kayıtlarda görüldüğünü anlatıyor. Makinistlerin yaşadıkları sıkıntılar karşısında her zaman psikolog desteği alabildiğine değinen Aziz Dağlı, kazaya karışan makinistlerin bu desteği almasının yanı sıra bir süre geri hizmete çekildiğini söylüyor.

"Yerel yönetimlerin desteği şart"

DEMARD İzmir Şube Başkanı Aziz Dağlı, makinistlerin en çok karşılaştığı sıkıntılardan biri olan hemzemin geçit kazalarının Elektronik Yönetim Sistemi'nin (EYS) devreye girmesinden bu yana azaldığını söylüyor. Dağlı, tamamen ortadan kalkması için demiryollarına karayollarının ve yerel yönetimlerin destek olması gerektiğini dile getiriyor. "Yerel yönetimlerin üst geçitlere önem vermesi gerekiyor. En doğru yöntem hemzemin geçitleri kaldırmak olsa da, kaldırılamadığı yerde hiç olmazsa vatandaş için üst geçitlerin daha fazla ve doğru yerde yapılması gerek" diyor.

Aziz Dağlı, DEMARD olarak hemzemin geçitlere ilişkin bir proje hazırladıklarını anlatıyor. Dağlı, "Bazen hemzemin geçit olan yerde geçitin kollarından biri kırılıyor ya da arıza olabiliyor. Eğer vatandaş da 131 hattını aramadıysa o arızayı kimse görmeyebiliyor. Biz gün içinde tren trafiğini tabletlerimize kaydediyoruz. İşte böyle durumlar için, geçitte öyle bir sistem olmalı ki, arıza bilgisi merkeze ya da sinyal olarak bizim tabletlerimize gelmeli. Bu önerimizi bir proje olarak sunmaya hazırlanıyoruz. Böyle bir sinyal geldiğinde makinist de önlemini alabilir. Hatta gerekirse yolu kapatma hakkını da devreye sokabilir" görüşünü dile getiriyor.

Aziz Dağlı, hemzemin geçitlere ilişkin farkındalık oluşturulması ve çocuklardan başlayarak toplumun bilinçlenmesi için de bir projeleri olduğunu belirtiyor. Demiryollarında çok ciddi ihata yatırımları yapıldığını, çoğu yerde vatandaşın demiryolu hattına girmesinin engellendiğini ama çocukların trenlere taş atmasının engellenemediğinden yakınıyor. "Çocukların milli servetimiz olan trenlere taş atmamasını engellemek zor olabiliyor. Bunu için okullara erişmemiz gerektiğini düşündük. Demiryollarına yakın yerde bulunan okullara bunun sakıncalarını anlatacağımız, ayrıca hemzemin geçitlere ilişkin farkındalık oluşturacağımız eğitimler vermek istiyoruz" diyor.

DEMARD İzmir Şube Başkanı Aziz Dağlı, sürücü belgesi alacaklara eğitim verilirken, neredeyse demiryollarından ve hemzemin geçitlerden hiç söz edilmediğini söylüyor. Bu konunun geçitlere gelindiğinde "dur, bak, dinle" anlatımıyla geçiştirilemeyecek kadar hayati önem taşıyan bir konu olduğuna değiniyor. Demiryollarında kazaların yaşanmamasının en büyük dilekleri olduğunu kaydeden Aziz Dağlı, "Bir makinistin en mutlu anı perona gelip tamponda durduğu ve yolcularını güleryüzle sevdiklerine kavuşturduğu andır" diyor.

Aziz Dağlı, yolculuk sırasında sadece yol ve yolcudan değil trendeki her şeyden sorumlu olduklarını dile getiriyor. Dağlı, "Biz trenin tuvaletinden bile sorumlu olan görevlileriz. Ancak tuvaletler çoğu kez vatandaşlar tarafından hatalı kullanılıyor. Bir sorun olduğunda bizim panelimize hata bilgisi geliyor. Aslında trenlerdeki tuvaletler uçaklardaki gibi vakumlu sistem. Engelliler için de bir uygulaması var. Merak edip engelli düğmesine basılıyor ya da sabunluklar, sensörlü çeşmeler kırılabiliyor. Neden zarar verildiğini anlamak gerçekten zor" diyor.

Sorunları çözümleriyle üstlerine ulaştırmaya çalıştıklarını, demiryollarında yavaş da olsa bir değişimin yaşandığını belirten Dağlı, "Bizim için fiili hizmet zammı yani yıpranma payı konusu çok önemli. Bizim mesleğimizin de bu yıpranma hakkından yararlanmasını diliyoruz" diyor.

Yazımı sonlandırırken ilginç bir rastlantıdan söz etmek istiyorum. DEMARD İzmir Şube Başkanı Aziz Dağlı söyleştiğimiz günün akşamı televizyon haberlerinde Aydın'ın Buharkent ve Denizli'nin Sarayköy ilçeleri arasındaki demiryolunda olası facianın, makinistin dikkatiyle atlatıldından söz ediliyordu. Bir kaç gündür aralıklarla devam eden yağış nedeniyle bazı bölgelerde rayların altı boşalmıştı. Denizli - İzmir seferini yapan yolcu treninin makinistinin durumu fark etmesi ve bildirmesiyle tren seferleri durdurulmuştu. Böylelikle Çorlu'da yaşanana benzer, olası bir facianın eşiğinden dönülmüştü.