İdil Yazıcıoğlu
Profesyonel Turist Rehberi
İZRO

Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi’nde "Şehr-i Muazzam" diye bahsettiği Tire, tarihi dokusunun bir kısmını korumakla birlikte kaybolmaya yüz tutan hanları, hamamları, çeşmeleri ve dini yapılarıyla korunmayı bekliyor.

İzmir Üniversitesi, Tire’deki Tarihi Mirası Koruma Komisyonu'ndan birkaç üyesi ve gönüllülerle birlikte Tire'ye gidiyoruz. Amaç; büyük bir kayıtsızlıkla, izlerini silip, üzerlerini örtebildiğimiz, çöp yığınına döndürdüğümüz dünya mirası varlıklara dikkat çekebilmek için sembolik bir temizlik yapmak ve kamuoyuna duyurulmasını sağlamak.

Tire'yi keşfetmek için bir gün yetmez ancak gezip görebildiğimiz ve bir kısmı için bilgi alabildiğimiz eserleri sizlerle paylaşmak isterim.

Bir de zanaatkârları var Tire’nin. “Beledi" kumaşı dokuyucusu, keçecisi, urgancısı, kalaycısı, semercisi, nalıncısı. Bir sonraki buluşmamız onlarla.

Gezilen yerler

Yalınayak Hamamı: Cami, medrese, şadırvan, hamam ve hazire ‘den oluşan külliyenin içinde bulunan hamamın plan ve mimarisi değişiktir. Ayrıca göbek taşı daire şeklinde ve meyillidir.

Hekim Hamamı: Hamamın ışık alan kubbe bölümü, ışıklandırmanın iyi olması nedeniyle ilgi çeker.

Molla Arap Külliyesi: Cami, medrese ve hamamdan oluşan bu külliye, II.Beyazıt'ın Şeyhülislamı Alaeddin Ali Arabi (takma adı Molla Arap) tarafından yaptırılmıştır.

Ayazma: Ortodoks Hıristiyanların bir su kaynağı veya kuyu yanında kurulan küçük kiliselere (şapel) verilen isimdir. Ayazma'da akan su, isminin adandığı aziz veya azizenin gözyaşları olarak adlandırılır ve çok kutsaldır. Bina ilk taş ayazmalardandır.1922'ye kadar Rum Hıristiyan halkın vaftiz ve evlenme törenleri için kullandığı en önemli mabetlerdendi. Gündönümünde(ekinoks) kapılar ve pencereler açıldığında, ışık - gölge özelliğinden ayazmanın içinde haç şekli oluşmaktadır.

Ayazma Mescit: Emir Şemseddin Ali, ayazmanın üzerine 1491 yılında bir mescit inşa ederek, iki dini bir mekânda buluşturmuştur.

Bedesten (Kapan Hanı): İbn-i Melek Vakfı'na ait bir eserdir. Bedestenler sadece kumaş satılan yerler olmayıp aynı zamanda şehrin ekonomisinin kalbidir. Bedestene güvenilir tüccarlar girebilirlerdi. Aynı zamanda Borsa özelliğini de taşırlardı. Belli bir saatten sonra bedestenler kapatıldığı için halk arasında buraya "Kapan Hanı" denmiştir.

Çöplüce (Çöplen) Han: Aydınoğulları Dönemi emirlerinden İlyas Bey tarafından yaptırılmıştır. Bu han tek katlı oluşuyla kentin daha çok çarşı sorununun çözümü için inşa edilmiştir. Halk arasında daha çok "Çöplüce Hanı" olarak tanınmaktadır.

Kutu Han:1441 yılında Yeşil İmaret Cami Vakfı olarak inşa edilen bu han, 2011 yılında Kültür Bakanlığı ve Tire Belediyesi tarafından yenilenme çalışmaları başlatılmıştır.

Tahtakale Külliyesi: Külliyenin bir diğer ünitesi hamamıdır. Hamamı, tuğla malzemesinin yoğun kullanımı ile dikkati çekmektedir.

Hamam, 1857 yılındaki Tire yangınından büyük zarar görmüş ve bu nedenle yenileme yapılmıştır.
Hamamın bir bölümü şu anda mağaza olarak kullanılmaktadır. Diğer bir bölümü de Tire Belediyesi tarafından içerisindeki Beledi dokuması tezgâhıyla ziyaretçilere açık bir mekân haline getirilmiştir.

Yeni Cami (Gazazhane Cami): II. Selim Dönemi vezirlerinden olan Behram Kethüda tarafından yaptırılan Yeni Camii, klasik Osmanlı Döneminin Tire’deki en kayda değer eseridir. Özgün malzeme kullanımı ile Tire dini yapıları içinde tek örnek durumundadır.

Caminin kitabesinde son cemaat yeri sütunundaki süslemelerin, 1597 yılında Kasımpaşalı Osman tarafından yaptırıldığı yazılıdır. Bu bilgi, caminin yapım tarihinin daha eski olduğunu göstermektedir.
Yavukluoğlu Cami: (Restorasyonu yapılmış, kullanıma açık) Halk arasında Yoğurtluoğlu Camisi olarak bilinen Yavukluoğlu Camisi, cami, muvakkithane (Güneş Saati Kulesi), imarethane, medrese, şadırvan ve kabristandan oluşmaktadır. Camii'nin ana giriş kapısı üzerine inşa edilmiş bir kule bulunmaktadır. Bu yapı, kimi araştırmacılar tarafından rasathane olarak nitelendirilmektedir.

Kuzey doğusunda bulunan hamamı ise yıkılmıştır. Anadolu Beylerbeyi Büyük Emir Hacı Mustafa Ağa tarafından 1461 yılında yaptırılan Camiinin kitabesi ve hançer motifli mezar kitabesi, Tire Müzesinde bulunmaktadır.

Cami, avludan yüksek bir platformda yer almaktadır. Caminin haremi ses akustiği ile dikkati çekmektedir. Caminin güney kısmında haziresi yer almaktadır.
Medrese odaları, cami avlusunun etrafında bulunmaktadır

Hafsa Hatun Cami: Aydınoğlu İsa Bey’in kızı ve Osmanlı padişahı Yıldırım Bayezit’in eşi olan Hafsa Hatun tarafından yaptırılan bu Camii, halk anlatımlarına göre, Hafsa Hatun’un çeyiz parasıyla yapılmıştır.

Camiinin,1390-1392 yılları arasında yapıldığı tahmin edilmektedir. Cami, zaviye, imaret, çeşme, hamam ve kabristanlıktan oluşmaktaydı. Üst örtüleri tamamen yıkılan bu yapıların, minaresi de yıkılma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Caminin güney-doğusunda yer alan hamamın büyük kısmı da toprak altındadır.

Kaynak: Tire Turistik Haritası-Tire Belediyesi
İpek Yolu Üzerinde Tire - İzmir Ekonomi Üniversitesi



(Fotoğraflar: Hüseyin Erciyas)