"Konak Meydanı ile Eşrefpaşa semti arasında Bahri Baba Parkı (Varyant) mega müze olsun mu olmasın mı?" tartışması sürerken en ilginç çıkış eski İzmir Ticaret Borsası Başkanı, şimdilerde İzmir Milletvekili Tuğrul Yemişçi’den geldi. Yemişçi, “Bahri Baba Parkı'nın lanetli olduğuna inanıyorum” dedi ve ekledi:

“O bölgede temeli 1950’lerde atılan opera ve sanat merkezi yıllarca tamamlanmayı bekledi. 1970’li yıllarda kaderine bırakılıp yıkılmaya terk edildi ve sonra opera binası yıktırıldı. Ben o parkın lanetli olduğuna inanıyorum. Oraya müze yapılması uygun değildir.”

Bu sırada İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Aziz Kocaoğlu’nun da “mega müze” için en uygun yerin orası olduğunu söylediğini gazete haberlerinden öğrendik. Tuğrul Bey’in “lanetli yer” demesi üzerine aklıma 33 yıl önce bu çevrede başıma gelen bir olayı anımsadım ve “Acaba?” dedim.

İzmir'in ilk mezarlıklarından

20. Yüzyıl'ın başında İzmir’in Yahudi cemaatine ait üç mezarlık vardı. Bahri Baba (Maşatlık), Kançeşme (Gürçeşme) ve Bornova mezarlıkları. Bahri Baba Mezarlığındaki ilk gömülenin taşında 1565 tarihli olduğuna göre, bu mezarlık 16. Yüzyıl'ın ikinci yarısında kurulmuş olmalı.

Bahri Baba Mezarlığı, İzmir gelişip büyüyünce şehrin merkezinde kalmış. 1883 yılında Müslüman göçmenler (Kırım’dan gelen Tatarlar) buraya ev inşa etmeye başlamış. 1885 yılında mezarlığın bir bölümü cadde yapılmak üzere kamulaştırılmış. Aynı yıl Halil Rıfat Paşa tarafına gömü yasaklanmış. 1890 yılında mezarlığın çevresine duvar çekilmiş. Ve yine mezarlığın şehrin dışına taşınması gündeme oturmuş...

Karataş ile Konak arası 1907 yılında Gureba Hastanesi'ne bağışlanmış. Sonra mezarlığın bir kısmı (bugünkü Varyant) Millet Bahçesi ismiyle park yapılmış ve 1700 meşe, 50 zeytin ağacı dikilmiş.(1912) İzmir’in ünlü valilerinden Rahmi Bey yine bugünkü Karataş Kız Lisesi'nin olduğu bölümden 35 dönüm mezarlığı okul yapmak için kamulaştırmış. Bu alandaki mezar kemikleri Gürçeşme Kabristanı'na taşınıp gömülmüş. Birinci Dünya Savaşı başladığında Yahudi cemaati yapılan okulun binalarına Yahudi göçmenleri yerleştirmeyi başarmış.

1919 yılında İzmir’i işgal eden Yunanlılar, Yahudi göçmenleri binalardan çıkarıp burayı Helen Üniversitesi açmayı planlamış. Böylece Bahri Baba Mezarlığı'nı başka yere taşıma kararı verilmiş. 28 Haziran 1921’de mezarlıktan toplanan kemikler başka bir yere taşınmış. O gün Yahudiler yas ilan edip dükkanlarını açmamış.

İzmir, Yunan işgalinden kurtarıldıktan sonra Bahri Baba Mezarlığı park haline getirilmiş. Okul ise, bugün Kız Lisesi olarak hizmete devam ediyor. Mezarlıktaki mezar taşları mı? Bugün çevresindeki evlerin duvarlarını oluşturuyor.

Bu yöreye “Bahri Baba” denmesinin nedenine gelince...

Bur gün, denizden karaya bir ceset vurur. Kimliği belirsiz kişiye ait cesedi bu yöredeki kayık atölyelerinde çalışan denizciler toprağa gömer. “Denizden gelen adam” diye düşünerek “Bahri” (Deniz) çağrışımıyla “Bahri Baba” adını verir, mezarını türbe şeklinde düzenlerler.

Onu toprağa gömenlerden biri rüyasında bu kişiyi görmüştür. Onun “mübarek bir kişi” olduğunu arkadaşlarına anlatır. Arkadaşları ikna olup kabrini kutsallaştırmıştır... Ancak bu türbe geçen yüzyılın başlarında ortadan kalkmasına rağmen ismi günümüze hatıra kalmıştır.

İzmir’e “mega müze” yapılması tartışmalarının adresi Bahri Baba ya da günümüzde bilinen adıyla Varyant yöresinin eski ve koskocaman bir mezarlık olduğunu biliyoruz. Yine bu yöreye yukarıdan bitişik Eşrefpaşa pazar yerinin, Cici Park’ın, bugünkü Agora ören yerinin ve Bornova Büyük Park alanının eski Müslüman mezarlıkları olduğunu biliyor muydunuz?..
İzmir Milletvekili Tuğrul Yemişçi, müze yapılmak istenen yerin bir Yahudi mezarlığı olduğunu bildiğinden midir nedir, müze yeri olarak başka alanın seçilmesini söylüyor.

Kaynakça: Haber Ekspres Gazetesi - 13.10.2009 tarihli manşet haberi,
İzmir Yahudileri Tarihi - Sirel Bora,1995 - Sayfalar 53, 54