Tarihi Ankara Garı'nı da içine alan, Devlet Demiryolları'na (TCDD) ait yaklaşık 50 bin metrekarelik alan Mart ayında yapılan protokolle Maliye Bakanlığı'na devredilmişti. Söz konusu alanda bulunan TCDD Demiryolu Müze ve Sanat Galerisi'nin kapısına Müzeler Haftası'nın ertesi günü, 25 Mayıs'ta kilit vurulmuştu.

Kurtuluş Savaşı'ndan Cumhuriyetin kuruluşuna giden sürecin tanığı olmuş, ülke tarihimiz için son derece önemli mekanların bulunduğu alanın, içindeki binalarla Maliye Bakanlığı'na devri büyük tepki görmüştü. "Ankara'nın giriş kapısı" niteliğinde yıllarca hizmet veren Ankara Garı'nın akıbetinin yanı sıra kapatılan müze binasındaki eşsiz eserlerin ne olacağı sorusu da gündeme gelmişti.

Cumhuriyetin ilk yıllarında Ankara Oteli olarak yapılan ancak farklı amaçlarla kullanılan, 1990 yılında müzeye dönüştürülen TCDD Demiryolu Müze ve Sanat Galerisi'ndeki eserlerin yine kuruma ait İzmir Müze ve Sanat Galerisi'ne gönderilmesi kararlaştırıldı. TCDD Genel Müdürlüğü'nce Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'ne gönderilen 21 Mayıs 2018 tarihli yazıda, Maliye Bakanlığı'na devredilen Müze ve Sanat Galerisi'ndeki eser ve objelerin, kuruma ait İzmir Müzesi ve Sanat Galerisi'nde değerlendirileceği belirtildi.

TCDD Ankara Müzesi tarihin tanığı

Ankara Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Kurulu kararıyla koruma alanı içinde bulunan TCDD Demiryolu Müzesi ve Sanat Galerisi, Milli Mücadele'de Atatürk Konutu ve Demiryolları Müzesi, tarihi Ankara Garı ile birlikte Cumhuriyetin önemli bir hafıza mekanlarından biri. Erken Cumhuriyet dönemi yapısı olan ve demiryollarının mimarlarından Kemal Suha Esen tarafından o dönemin Ankara'sında eksikliği çok duyulan otel ihtiyacını karşılamak için yaptırılan bina 1924 yılında projelendirilmiş. Hatta adı "Ankara Oteli" konsa da bu amaçla hiç kullanılmamış. Taş bina, 1990 yılında Devlet Demiryolları'nca restore edilmiş ve ilk katı Sanat Galerisi, ikinci katı Demiryolları Müzesi olarak ziyaretçilere açılmış.

Tarihin tanığı eserler, binalar

160 yılı geride bırakan TCDD'nin en önemli kültürel mirası Türkiye'nin farklı bölgelerindeki müzeleri. Kapatılan Ankara TCDD Demiryolları Müzesi ve Sanat Galerisi'nin yanı sıra Ankara Milli Mücadelede Atatürk Konutu ve Demiryolları Müzesi, Ankara Atatürk Vagonu, Ankara Malıköy Tren İstasyonu Müzesi, Eskişehir Demiryolu Müzesi, Eskişehir TÜLOMSAş Müzesi, İstanbul Sirkeci Müzesi, İzmir Müze ve Sanat Galerisi, İzmir Alsancak Garı'ndaki Atatürk Vagonu ve İzmir Selçuk'taki Çamlık Açık Hava Müzesi, demiryollarının 160 yıllık serüvenini izleyebileceğimiz eşsiz mekanlar.

2014 yılında Demiryolu Yapım ve İşletim Personeli Dayanışma ve Yardımlaşma Derneği (YOLDER) için hazırladığımız Gazete Yolderiz için ziyaret ettiğimiz ve haber yaptığımız TCDD Demiryolları Müzesi ve Sanat Galerisi'ndeki eserler, objeler ve belgeler kuşkusuz İzmir'deki Demiryolları Müzesi'ne büyük zenginlik katacak nitelikte. Ancak, İzmir'de konut olarak tasarlanan ve aslında "butik bir müze" olarak tanımlayabileceğimiz Demiryolları Müzesi ve Sanat Galerisi mekansal olarak Ankara'daki müzeyle karşılaştırılamayacak kadar küçük bir alana sahip.

Kapanan müzede neler vardı?

TCDD Demiryolları Müze ve Sanat Galerisi hem tarihi yapısı hem de içindeki eserlerle demiryollarının önemli kültürel miraslarından birisi. Ziyaret ettiğimizde gördüklerimizi sizlerle de paylaşayım.

1990 yılında açılan müzede Türkiye'nin yedi bölgesindeki demiryolları istasyonlarından, şubelerinden, demiryolcularından objeler, malzemeler, belgeler yer almış. Tüm cephesi kesme taştan yapılmış binanın merdivenlerle girilen ana bölümünde geniş bir sofa yer alıyor. Yüksek tavanlarıyla ilk bakışta bile etkileyici bir görüntüye sahip yapının zemini İzmir karosu - Malta taşıyla kaplı.

Bina, otel olarak projelendirildiği için her katta odalar ortadaki büyük sofaya açılıyor. İlk katta, hemen girişte yer alan 1896 yapımı kuyruklu piyano Ankara Gar Gazinosu'nun yanı sıra Ankara Demirspor Lokali ve Eskişehir Demiryolu Hastanesi doktor yemekhanesinde kullanılmış. Daha çok Cumhuriyet dönemi eserlerinin yer aldığı müzenin ilk katındaki sergi salonunda Sami Lim, Vedat Erbil gibi ünlü Türk ressamlarının özgün tabloları yer alıyordu. Müzede demiryollarına emeği geçen İnönü ve Ali Çetinkaya'nın büstleri de sergileniyordu.

Müzenin Atatürk köşesinde ise Atatürk'ün özel vagonunda kullanılmış iki sandalye ve dekoratif sehpa bulunuyordu. İkinci katta yer alan müze bölümünde bilgilendirme odası, cer odası, etnografik oda, sağlık odası, bilet odası servis odası, plaka odası, iletişim ve ölçüm odasında bölümlerin kullandığı özgün objeler, belgeler sergileniyordu.

Osmanlı'dan Cumhuriyet'e uzanan süreçlere ait belge, fotoğraf, madalya, şilt, tahvil, bilet, permi, kimlik kartı, açılış makasları, bilet dolapları ile yurt gezileri tabloları da yer alıyordu. Yine Vagon-Litz Cook'un özgün tren plakası, gümüş, porselen, kristal servis takımları, ahşap satranç takımı, evrak rafları, 1856-1980 yılları arasında yurtdışından gelen yabancı imalat olan buharlı lokomotiflere ait özgün pirinç-demir döküm plakalar ile ilk yerli üretim olan Bozkurt-Karakurt isimli lokomotiflerin plakaları, makasçı-manevracı fenerleri de, müzede sergilenen eserlerdendi.

İzmir Müzesi'ne gelince

İzmir'de Alsancak'ta bulunan TCDD Müze binası ise 1800'lü yıllarda İngiliz tüccarların ticari emtia deposu olarak yapılmış. Limana yürüyüş mesafesindeki bina daha sonra İngiliz şirketlerin idarehanesi olarak kullanılmış. Demiryollarının millileştirilmesinden sonra İzmir - Aydın Osmanlı Demiryolu şirketi idarehanesi olan bina uzunca bir süre de lojman olarak hizmet vermiş. 1990 yılında restore edilerek, Türkiye'nin birçok bölgesinden gelen objelerin sergilendiği Demiryolları Müzesi'ne dönüştürülmüş.

İzmir Müze ve Sanat Galerisi Ankara TCDD Demiryolları Müzesi ve Sanat Galerisi'nden gelecek materyaller için yetersiz kalabilir. Oysa, Alsancak Garı'nın arkasında bulunan Devlet Demiryolları'na ait alan Türkiye çapında bir demiryolu müzesine ev sahipliği yapabilir büyüklükte...