İzmir - Atina - Selanik - İstanbul - İzmir seferi

29 Ekim 1933 günü yapılan Türkiye Cumhuriyetimizin kuruluşunun onuncu yılı törenlerinde Yunanistan, General Adonides başkanlığındaki heyetle temsil edilir. Atatürk bu ziyarete çok farklı karşılık verir. Yunanistan Milli Günü'nde Türkiye'yi Dışişleri Bakanlığı'ndan diplomatik bir heyetle değil, Türk Hava Kuvvetleri ile temsil eder. 

Büyük kısmı İstiklal Madalyası sahibi Pilot Yarbay Şefik Çakmak başkanlığında [1], Pilot Binbaşı Fevzi Uçaner, Baş Makinist Cevat Dumlupınar, Yüzbaşı Zekeriya, Pilot Yüzbaşı İlhami, Üsteğmen Remzi Berker, Üsteğmen Kamil Yaşa, Pilot Başçavuş Reşit Kapsan, Pilot Başçavuş İsmail Hakkı, Pilot Başçavuş Adil Gezener’den oluşan heyet [2] seçilir. 

Grup hazırlıklarına başlar. 21 Mart 1934 günü Birinci Dünya Savaşı dönemi tayyareleri özelliğindeki üstü açık, iki personelle kullanılan 5 Letov S - 16T Smolik tayyaresinden oluşan filomuz İzmir’den hareket eder. Telsiz haberleşmesinin sağlıklı yürümesi için Ege denizinde bir gemimiz eşlik etmektedir. 

İzmir’den Atina’ya gelen heyetimiz çok sıcak karşılanır. Havacılarımız 25 Mart 1934 günü resmi törenlere katılır. Yunan Başbakanı tarafından Phoenix Nişanı armağan edilir. Akropol ziyaret edilir. Birinci etap İzmir - Tatoi (Atina), ikinci etap Tatoı (Atina) - Selanik (Sedes), üçüncü etap Sedes (Selanik) - Yeşilköy (İstanbul), dördüncü etap Yeşilköy - İzmir rotasını izlenir. 1450 kilometresi deniz üzeri, toplam 9,5 saat süren 1821 kilometrelik bir yolculukla 31 Mart 1934 günü İzmir’e dönülür. Bu büyük ve önemli hadise, filoda görev almış, adı belirtilmemiş bir havacımız tarafından Askeri Hava Mecmuası'na yazılır. [3]

Bir taraftan tayyarelerin hazırlığı devam ederken diğer taraftan Yunanlıların Atina telsizi ile irtibata geçilmiş ve bu suretle hareketten bir gün evvelinden itibaren Cenubi Yunanistan’ın hava raporları alınması temin edilmişti. Bundan başka seyahatin ilk merhalesi olan, rotanın ortasında bulunmak ve hareket günü sabahı bulunduğu mıntıkanın hava vaziyetini telsizle İzmir’e bildirmek üzre bir gemimiz bir rasat memur ile birlikte Nikarya ve Mikonos adaları arasına gönderilmişti. Seyahat esnasında her an tayyarelerin bulundukları yerlerin filodaki tayyare telsiz ve telsiz telefonlarıyla İzmir’e bildirilmesi de nazara alınmış idi.

Seyahatin sureti ceryanı:

Filo bütün hazırlığını 19 Mart 1934’de bitirmişti. 19 Mart günü Yunanistan’ın garbından İzmir istikametinde bir depresyon geldi. 

Bu depresyon 19 Mart günü Atina’da ve aynı gün akşam üzeri de İzmir’de beş saat devam eden bora ile karışık şiddetli bir yağmur sağanağı şeklinde geçti. 20 Mart raporları daha müsait bir şekil göstermiş ve hava açılmıştı.

Kalkış:

21 Mart sabahı İzmir’de hava tamamen açıktı. Meydan bir gün evvel şiddetli yağmurdan ıslak olmasına rağmen uçuşa mani bir şekilde değildi. Bu sabah Atina’dan ve hattıseyir üzerindeki gemimizden telsizle alınan rasat raporları da yol üzerinde havanın tamamen açık olduğunu gösteriyordu. Sabahleyin tayyareler harekete hazırlanmış ve uğurlamaya gelen Tayyare Cemiyeti azaları ve tayyareci arkadaşlarla mürettebat neşeli, neşeli görüşüyorlardı. Bu sırada filo kumandanı son hava raporunu da aldı ve filoya hareket emrini verdi. Birkaç dakika sonra tayyareler tamamen ve hedeflerine müteveccih olarak yerden kesilmişlerdi. Atina yolunu alan tayyarelerimiz kara sularımıza kadar diğer kara ve deniz tayyarelerimiz tarafından havadan teşyi edildi.

1nci merhale (İzmir - Atina):

Bu merhalede hava çok müsait bir hava içinde geçti. Bütün seyir esnasında yalnız cenupta ufak tefek bulut parçalarından başka hiçbir şeye tesadüf edilmedi. Hava, rakiplerine tayyarede olduklarını unutturacak kadar sakindi. Tayyareci gözü ile bakılacak olursa bu sükûnet bir parçada sıkıcı oldu. tayyarelerimiz Atina’ya kadar krokide yazılı rotayı takip ettiler. Bütün seyir esnasında filonun yüksekliği 1000 - 1200 metre idi. Filo, rotası üzerinden aşagıda yazılı şartlar dahilinde seyrini yaptı. İzmir - Doğanbey burnu - Nikarya ve Mikanos ortası - Yunan sahili - Tatoi meydanına iniş. Şunu da kaydedelim ki seyir esnasında tayyarelerden evvelce kararlaştırılan üç noktadan telsiz telgraf ve iki noktadan da telefonla tayyarelerin bulunduğu mevki bildirilmiş ve İzmir tayyare istasyonu tarafından muvaffakiyetle dinlenerek her an tayyarelerin yeri tespit edilmişti. Yunan sahiline girildikten itibaren Tatoi meydanına kadar filo oldukça şiddetli sağanaklarla karşılaştı. O gün hazırlanan ve üzerinde Türk ve Yunan bayrakları taşıyan paraşütlerden ikisi Atina üzerinde atıldı ve şehrin içine düştü. 

Atina Elçimizin 13.4.1934 tarihli raporunda seyahat hakkında bilgi verilmiştir:

Hariciye Vekaleti Celilesine [4]

25 Mart sabahı tayyarelerimiz bayrama iştirak etmişlerdir. Tayyarelerimiz ilk önce Atina havasında uçmuşlar ve meydanda toplanmış halkın üzerine Türk - Yunan bayrak ve renkleriyle tezyin edilmiş ve “Memleketinizi ziyarete ve milli bayramınıza iştirake gönderilen Türk tayyarecilerin yürekleri muhabbetle doludur” ibaresini havi binlerce kartlar ve müteaddid paraşütlü Türk - Yunan bayrakları atmışlardır. Bilahare Yunan tayyaresi de Ellas ve Türkiye kelimelerinin ilk harfleri olan E ve T harflerini tersim eder şekilde iki defa dolaşmışlardır. 

... 26 Martta Stadyomda yapılan askeri oyunlara tayyarecilerimiz davet ve en mutena yerlerde ahzı mevki eylemişlerdi. Oyunlardan sonra izcilerimiz Stadyomu terk ederken birinci kolordu kumandanı tarafından tebrik edilmişler ve muzıka Cumhuriyet marşını çalmış ve halk tarafından fevkalade tezahuratta bulunmuşlardır. Akşam üzeri başvekil mösyö Çaldarisi tayyareci zabitlerimiz ile Elçilik erkanını kendi hususi evine davetle bir çay vermiş ve evvelce vaki istimzac üzerine Erkanı-ı Harbiye-i Umumiyemiz Riyasetinden Yunan hükümetinin vereceği madalyaların bir hatıra olarak kabul olunabileceği bildirilmiş olmakla başvekil ziyafet esnasında zabitlerimize rütbelerine göre nişan ve madalyalar vermiştir. O gece Atina Darülfununu tarafından üniversite salonlarında verilen büyük suvarede medu olan zabitlerimiz hazır bulunmuşlardır. 

... Tayyarelerimize altı Yunan tayyaresi refakat etmiştir. 

Türk Hava Kuvvetlerinin kuruluşunun 90. yılında Hava Kuvvetleri Dergisi’nde de [5] bu konuya yer verilmiştir. Reşadiye Köşkü'nün tarihini araştırma safhasında paylaştığımız bir fotoğrafı gören emekli Tuğamiral Mehmet Şevki Sekerfereli, Atatürk’ün havacılarla çektirdiği fotoğrafta bulunan şahsın, dedesi Baş Makinist Cevat Dumlupınar olduğu bilgisini verdi, hakkında www.tayyareci.com alan adlı web sitesinde bilgi bulunduğunu yazdı. 

Cevat Dumlupınar 1899 İstanbul Aksaray doğumlu İstiklal madalyalı bir havacımızdı. 

İzmir - Atina görev seferine katılan havacılarımızın Atatürk tarafından kabul edildikleri bilgisini ortaya çıkardı. Bu bilgi Atatürk’ün Türk Hava Kuvvetlerine diplomatik görev verdiğini ortaya çıkarıyordu, Atatürk’ün verdiği, çok büyük şeref olan Türkiye'yi temsil görevini Türk Hava Kuvvetleri başarıyla yerine getirdi. 

Türk havacılarının haklı bir gururu oldu. Atatürk, 11 Nisan 1934 günü 3. Tayyare Alayı karargahı Reşadiye Köşkü'ne geldi. İzmir - Atina görev seferini tamamlayan havacıları kabul etti. Muhtemelen Tayyare Alayı tarihi hakkında bilgi aldı. Atatürk’e Birinci Dünya Savaşı döneminde İzmir’in denizden bombalandığı, İzmir’de üç tayyare bölüğümüzün görev yaptığı, İzmir semalarında yapılan hava muharebeleri hakkında bilgi arz edildi. Birlikte fotoğraf çekildi. Atatürk 22 Haziran 1934 günü İzmir 3. Tayyare Alayı'na tekrar geldi. Misafiri İran Şahı’na dönemin en modern deniz tayyaresi Supermarine Southampton’u gezdirdi, hangar önünde fotoğraf çekildi. 

Atatürk’ün ziyaret ettiği her yer Türkiye’de müze olarak korunurken, iki defa ziyaret ettiği Reşadiye Köşkü'nün, 365 yaşındaki Gazi Sancakkale'nin (Yenikale), İzmir Şehzade Paşa Köşkü’nün halkın ziyaretine kapalı tutulduğu üzüntüyle yaşamaktayız. 9 Eylül 2022 İzmir’in Yunan işgali faciasından kurtuluşunun, İstiklâl Savaşı zaferimizin 100. yılı olacaktır. Bu tarihi yıldönümünde Reşadiye Köşkü'nün de müze olarak halkımızın ziyaretine açılmasını ilgililerden bekliyoruz. 

Birinci Dünya Savaşı döneminde İzmir’de görev yapan üç tayyare bölüğümüzün fedakar hizmetlerini, İzmir semalarında yapılan tayyare muharebelerini, İzmir - Atina görev filo uçuşunu, İzmir Körfezinde batırdığımız gemileri, Atatürk’ün havacılığa verdiği önemi anlatan 3. Tayyare Alayı Atatürk Havacılık Müzesi'nin kurulması başta Atatürk’e ve Türk havacılarına duyduğumuz şükran borcumuzun yerine getirme yönünde bir adım olacaktır. [6] 

Dipnotlar:

^[1]T. C: Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi - Hariciye Vekaleti Celilesine - Tayyare Filomuzun Atinayı ziyareti

^[2] Davut Kapucu - 1909 - 1939 yılları arasında yapılan yurtiçi ve yurt dışı askeri hava seyahatleri. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Tarih Anabilim Dalı yüksek lisans tezi. 

^[3] Askeri Hava Mecmuası "Türk tayyarecileri komşu ve dost Yunanistan’da" Haziran 1934, Sayı - 104

^[4] Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi - 4646 789 

^[5] Hava Kuvvetleri Dergisi - “Cumhuriyet döneminde Türk Hava Kuvvetleri'nin yabancı bir ülkeye yaptığı ilk uçuş (İzmir - Atina uçuşu) 2001

^[6] İlgili fotograf ve belgeleri bulmamda yardımcı olan Emekli Tuğamiral Mehmet Şevki Sekerfereli’ye teşekkür ederim.