Birçoğumuz için "ülkemizin Batı'ya açılan kapısı", "en çağdaş", "yaşanacak tek şehir" olan İzmir'in her nedense kültür sanat alanında garip bir "geride kalmış"lığı var. Bunun çeşitli sosyal ve ekonomik nedenleri var. Ayrıca bu nedenlerin içinde, Cumhuriyet döneminde bu güzelim şehirdeki irade sahiplerinin kafa yapıları ya da dünyayı ve yaşamı algılama biçimleri de elbette var.

Bu yazılarda zaman zaman bu şehrin sanat kültür yapısı ile ilgili bilgilere de yer vermek istiyorum. Bu gün bu konuya "İzmir ve heykel" perspektifinden bakmak istiyorum.

Olayın özeti şu soruda: İzmir'in Cumhuriyet döneminde en çok heykelin kayıplara karıştığı (!) şehir olduğunuzu biliyor musunuz?

Ne yazık ki durum böyledir. İzmir'de geride bıraktığımız yaklaşık bir asırda "kaybolan" ya da halk deyişiyle "sırra kadem basan" heykel, rölyef ve büst sayısı yüzün üzerindedir. Üstelik bu kayıplar içinde ne yazık ki irili ufaklı birçok Atatürk heykeli ve büstü de vardır. Atatürk'ü bu kadar sevdiğini her fırsatta dile getirmekten çekinmeyen insanların yaşadığı bu şehirde, Gazi'nin kaybolan heykellerinin mantığını açıklamak da olası değildir. Bütün bunları ilerideki yazılarda örneklerle anlatmaya çalışacağım. Ama bu günkü yazıda bir anda ortadan kaybolan bir büst grubundan söz etmek istiyorum. Konu, Kültürpark'taki "Türk Büyükleri Galerisi"dir.

Bu galeri, Günümüzde İzmir Tarih ve Sanat Müzesi girişi önünde yer alan ve "Uzun havuz" adıyla bilinen alçak derinlikte havuzun yer aldığı alanın iki yanında yer almaktaydı.

Alanı iki yandan çevreleyen karabiber ağaçlarının altında karşılıklı dizilmiş sekizer büstten oluşan on altı Türk büyüğüne ait galeri 1950-1951 döneminde İzmir Belediyesi tarafından yaptırılır. Kaynaklarda, bunlardan bir tanesinin (Yavuz Sultan Selim) Şadi Çalık'ın eseri olduğu belirtilse de geri kalan tüm büstler heykeltraş Nusret Suman'a aittir. Büstler kaideleriyle birlikte yaklaşık iki metre yükseklikte olup, kare tabanlı kaidelerin ön yüzlerinde ikişer pirinç plaket bulunmaktadır. Üstteki plakette büstün kime ait olduğu ve doğum vefat tarihleri, alttaki plakette ise o kişi ile ilgili yaşam öyküsü ve varsa eserleri ile bilgiler yazılıdır.

Galeride büstü olan kişiler şunlardır: Batı yönü dizide Mithat Paşa, Köprülü Mehmet Paşa, Mimar Sinan, Attila, Fuzuli, Mustafa Reşit Paşa, Sokollu Mehmet Paşa, İbni Sina. Doğu yönü dizide ise Kanuni Sultan Süleyman, Fatih Sultan Mehmet, Barbaros Hayrettin Paşa, Namık Kemal, Vali Kazım Dirik, Yavuz Sultan Selim, Alparslan ve Farabi.

Bu galerideki büstler 2001 yılı Uluslararası Fuar hazırlıkları sırasında aynı alanda oluşturulan Kitap ve Nota Sokağı düzenlenmesi nedeniyle kaldırılmıştır. O dönemde görüştüğüm İZFAŞ yöneticilerinin "Merak etmeyin. Depoda korunuyorlar. Uygun bir alanda yeniden sergileyeceğiz" demelerine karşın ne hangi depoda oldukları öğrenmek, ne de büstleri bir daha görmek mümkün olmamıştır. Ve sırra kadem basmalarının üzerinden de tam yirmi yıl geçmiştir.

Bir rastlantı sonucu yine 2001 yılında on altı büstün de fotoğraflarını çekmiştim. Onları çekerken bir kaç ay sonra da oradan kaldırılacaklarını düşünemezdim. İyi ki çekmişim. Sanırım onları bu şekilde dijital olarak tek tek görüntüleyen başka kimse de olmamış.

Umarım kırılıp tahrip edilmemişlerdir...