Türkiye'de 1 Ocak 2010 yılından bu yana sigara paketlerinin üzerinde sigaranın yol açtığı sorunları gösteren resimli uyarı uygulaması yapılıyor. Ancak zaman içinde yenilenmeyen bu son derece irrite edici fotoğrafların da kanıksandığı ve etkisinin azaldığı dile getiriliyor.

Son günlerde kamuoyunda gündeme gelen ve meclis komisyonlarında görüşülen "sağlıkla ilgili bazı kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılması hakkında kanun teklifinin" 25, 26, 27 ve 28. maddeleri, tütün tüketimini yeniden azaltacak ciddi önlemleri öngörüyor. Kanun teklifinde, sigaraların "marka alameti taşımayan tek tip düz paketlerde sunulması, paketin yüzde 85'ini kapsayan resimli sağlık uyarısı bulunması ve satış noktalarında sigaraların görünür olmaması" gibi öneriler yer alıyor.

Tütün ve zararları konusunda yaptıkları uyarılarla dikkatleri çeken Sağlığa Evet Derneği'nce (*) yapılan basın açıklamasında, Türkiye'de tütün tüketimini azaltmak için 2009 yılında başlatılan kampanyanın büyük başarı kazandığı belirtiliyor. Ancak 2013 yılından sonra yasalara uyumun izlenmesindeki sorunlar nedeniyle tütün tüketiminin yeniden artma eğilimi gösterdiğine, 2008 öncesi değerlere dönüldüğüne dikkat çekiliyor.

Sağlığa Evet Derneği Başkanı Prof. Dr. Elif Dağlı, dünyada tütün kontrolü başarı sıralamasında Türkiye'nin 2013'den sonra her yıl gerilediğini belirtiyor. Tütün tüketiminin artmasının halkın daha çok hastalanmasını, ömrünün kısalmasını, tedavi bütçesinin yükselmesini birlikte getirdiğini anlatan Prof. Dr. Dağlı, "Türkiye'nin yeniden tütün kontrolünde başarılı olabilmesi için düz paket uygulamasının başlatılması, resimli uyarıların yenilenmesi, satış noktasında sigara görünürlüğünün ve reklamının engellenmesi önemliydi. Yeni kanun teklifinin 25, 26, 27 ve 28. maddeleri bu konudaki eksikliği gidermektedir" diyor.

Derneğin son dört yıldır "sigarada düz paket uygulamasına geçilmesi" için 11 basın açıklaması yaptığını söyleyen Prof. Dr. Elif Dağlı, bu uygulamaya tütün endüstrisinin her zaman şiddetle karşı çıkacağı uyarısında bulunuyor. Sağlığa Evet Derneği'nin paylaştığı, Meclis komisyonlarında görüşülen "Sağlıkla İlgili Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi"nin tütün kontrolüne ilişkin maddeleri üzerine bilgiler şöyle:

- 25. madde ile 4207'nin 3. maddesinde yapılacak değişikliklerle, görsel medyada tütün ürünü görüntüsü yasağının kapsamı -sosyal medya dahil- genişletiliyor. Tütün ürünü satışı yapılamayacak yerler arasına üniversite kampüsleri gibi yerleşkeler ekleniyor. Satış noktalarında ticari görünürlük yasağı getiriliyor. Buna göre, tütün ürünleri Tarım ve Orman Bakanlığı'nın tanımlayacağı kapalı dolaplara girecek.

- 26. madde ile 4207'nin 4. maddesinde yapılacak değişikliklerle sigara paket üzerindeki sağlık uyarılarının alanı yüzde 85'e çıkartılıyor ve düz pakete geçiliyor. Marka paketin bir yüzünde, yüzde 5'i aşmayacak şekilde yazılacak. Buna ilişkin düzenlemeleri Tarım ve Orman Bakanlığı bir yönetmelikle yapması öngörülüyor.  

- 27. madde ile 4207'nin 5. maddesinde yapılan düzenlemeyle kapalı dolap düzenlemesine aykırı hareket edenlere 5 bin - 20 bin lira idari para cezası getiriliyor. Kapatma cezaları takdir yetkisine bağlı olarak artırılıyor.

- 28. madde ile 4207'ye eklenen bir geçici madde ile tütün ürünlerinin yedi ay içinde yeni sağlık uyarısı ve düz pakete uygun hale getirilmesi, Tarım ve Orman Bakanlığı'nın söz konusu yönetmeliği bir ay içinde çıkartması öngörülüyor.

Düz paket konusu yeni değil

Düz paket konusu aslında altı yıldan bu yana Türkiye'nin gündeminde. Konuyla ilgili ilk resmi taahhüt, Eylül 2012'de Ankara'da Dünya Sağlık Örgütü'nün Avrupa ve Doğu Akdeniz'den 42 ülkenin katılımı ile gerçekleştirilen düz paket konulu toplantısında Sağlık Bakanı tarafından yapılmış. Türkiye düz pakete geçiş taahhüdünde bulunan ilk 10 ülke arasına girmiş. 2015'te yürürlüğe giren ve Resmi Gazete'de yayımlanan 2015-2018 Ulusal Tütün Kontrolü Eylem Planı genelgesinde düz paket uygulamasına geçileceği taahhüt edilmiş. Buna uygun olarak düz paket düzenlemesi 2016 yılında torba yasaya girmesine karşın son anda yasadan çıkartılmış.

Sağlığa Evet Derneği Sekreteri Prof. Dr. Füsun Yıldız, tütün tüketimini azaltacak, etkinliği bilimsel olarak ispat edilmiş her önlemi yürekten destekleyeceklerini söylüyor. Prof. Dr. Yıldız, "Hastalığı ve ölümü durdurmak, hekimden daha çok kanun yapıcıların elindedir. En kısa zamanda sigara paketlerinin üzerindeki uyarı resimlerinin vurucu örneklerle değiştirilmesini bekliyoruz" görüşünü paylaşıyor.

Sağlığa Evet Derneği Yönetim Kurulu üyesi Prof. Dr. Osman Elbek ise, İstanbul'da yaptıkları bir araştırmadan örnek veriyor. Prof. Dr. Elbek, "Sigara firmaları ürünlerini satış noktalarında görünür şekilde sergiliyor ve reklam yapıyorlar. İstanbul'da yaptığımız çalışma, satış noktalarının yüzde 99'unda kanunun ihlal edildiğini göstermektedir. Kanun yapmak kadar denetleyerek uygulamasını izlemek de önemlidir. Biz sivil toplum olarak uygulamaların geliştirilmesini de bekliyoruz" diyor.

İlk uygulama Avustralya'da

Sağlığa Evet Derneği'nin sitesinde yer alan bilgilere göre, Avustralya 2011 yılından bu yana sigarada düz paket uygulamasının geçerli olduğu ilk ülke. Düz paketi kanunlaştırıp uygulayan diğer ülkelerse Avustralya, Fransa, Birleşik Krallık, Yeni Zelanda, Norveç, İrlanda, Macaristan.

Kanunlaştırmış, uygulamayı bekleyen ülkeler Kanada, Gürcistan, Romanya, Slovenya Tayland. Mecliste kanun görüşmeleri süren ülkeler ise Brezilya, Şili, Ekvator, Panama, Uruguay. Hükümet görüşmeleri süren Finlandiya, Guernsey ve Jersey, Singapur, Güney Afrika, Sri Lanka, İsveç, Tayvan. Türkiye'ninde aralarında bulunduğu politik taahhütte bulunan ülkeler Belçika, Bostwana, Kenya, Malezya, Mauritus, Nepal, Gambia, Birleşik Arap Emirlikleri olarak görülüyor.

Sağlık kuruluşunda sigara içmek

Ekim ayının 18'inde 83 yaşındaki annem "zatürre" teşhisiyle, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Atatürk Araştırma Hastanesi'ne yatırıldı. İki hafta boyunca hastanenin Göğüs Hastalıkları Servisi'ne konuk oldu. Bu zorlu ve üzücü süreçte anneme eşlik ederken, dikkatimi en çok çeken konulardan biri sigara oldu ister istemez...

Serviste yatan hastaların çoğu sigara kaynaklı rahatsızlıklar nedeniyle orada. Bence ilginç olan bir grup hasta ise hayatında hiç sigara içmemiş olmasına karşın, eşinin içtiği sigara yüzünden, pasif içici kontenjanından hasta olmuş. Zaman zaman sohbet etme olanağı bulduğumuz sağlık personelinin dile getirdiğine göre kanser, KOAH, zatürre ilk sıralarda yer alan hastalıklar serviste. Bu hastalıkların temel nedenlerinden biri doğal olarak sigara.

Ancak en acısı hastanenin sağlık personeli de sigarayla mücadele konusunda sınıfta kalmış. Hastane girişinden itibaren, açık alanlarda, servislerdeki balkonlarda bile sigara içilebiliyor. Çoğu kez hemşire ve doktorlar kullanıyor balkonlardaki alanları. Sigara izmaritlerinin biriktirildiği berbat görünümlü içi su dolu pet şişelerden onlarca var hastanenin her yerinde. Dış mekanlarda ise "söndürmatik" de denilen ve piyasada birim fiyatları 500 liraya kadar çıkabilen sulu sigara küllükleri var, ama izmaritleri yerlere, pet şişelere atmak sanırım daha kolay geliyor insanlara.

Hastanenin girişlerine asılan uyarı yazıları, koridorlardaki afişler de sigara paketlerinin üzerindeki fotoğraflar gibi etkisizleşmiş artık. Başhekimliğin uyarı yazısını da kimse umursamıyor. "Girişte ve girişe 10 metre mesafede sigara içmek yasaktır" yazan tabelaya uyan var mı? Tabii ki hayır.

Ne zaman derin bir nefes almak için kapıya çıksam, uyarı yazısının aksine ben en az 10 metre uzağa gitmek durumunda kaldım sigara içenlerden kaçmak için. Tabelanın önünde sigarasını gayet rahat biçimde yakan birisini uyarmaya kalkarsanız, umursamazlık ya da tepkiyle karşılaşmanız işten bile değil. Sigara içenlerin bahaneleriyle, agresifliğiyle ve çirkin sözleriyle baş etmek neredeyse olanaksız.

Sigara nedeniyle sağlık sorunları yaşayan ve yakınlarını da aynı şekilde perişan eden hastaların ilk fırsatta sigara içmek için can attıklarını söylemesini anlamıyorum. Doktor ve hemşirelerin, hastaya iğnesini yapıp o son derece acı kan gazı ölçümünü yaptıktan sonra balkona çıkıp sigara içmelerini kabullenemiyorum.

Bu hafta "Sağlıkla İlgili Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi"yle gündeme gelen karar nedeniyle esnaf birliklerinin yöneticileri, tütün üreticileri, tütün ihracatçıları ardı ardına açıklamalar yapıyor. Tek tip sigara satışının zaten krizde olan esnafı daha da daraltacağını, kaçakçılığı artıracağını dile getiriyor.

İyi de sağlık sorunlarının yol açtığı krizle mücadele etmek daha mı kolay olacak insanlar için? Lütfen konuya bir de buradan bakmaya çalışsak diyorum... O nedenle kimse kusura bakmasın ama sigarayla ilgili her türlü yasağa ben "evet" diyorum. Hatta bu maddelere hastane bahçelerinde sigara içiminin de eklenmesini talep ediyorum.

***

(*) Sağlığa Evet Derneği: http://saglikenstitusu.org.tr