Tarihi Ankara Garı'nı da içine alan, Devlet Demiryolları'na (TCDD) ait yaklaşık 50 bin metrekarelik alanın yapılan protokolle Maliye Bakanlığı'na devredildiğini belirtmiştim geçen haftaki yazımda. Söz konusu alanda bulunan TCDD Demiryolu Müze ve Sanat Galerisi'nin kapısına da kilit vurulduğu bilgisini paylaşmıştım. Haberimde kapatılan müze binasında yer alan, 162 yıllık demiryolları tarihinin kültürel mirası eserlerin İzmir'e gönderileceğini duyurmuştum.

Cumhuriyetin tanığı tarihi Ankara'daki Gar yerleşkesinin geleceği ve içindeki müzelerden birinin kapatılması konusunu sürecin başından beri izleyen gazetecilerden birisi de Çiğdem Toker. Cumhuriyet Gazetesi'ndeki "Haftanın Dem'i" köşesinde gelişmeleri ele alan Ankaralı meslektaşımız, geçtiğimiz hafta yayınlanan "Ankara Müzesindeki eserler İzmir'e" haberimizi 24 Haziran 2018 Pazar günü köşesine taşımış, okurlarını haberdar etmiş. Gelişmeyi okurlarıyla da paylaşan ve yazısını, "Ankara'yla özdeşleşen bir tarihsel ve kültürel mirasın yeri neden değiştirilir?" sorusuyla bitiren değerli meslektaşımıza teşekkür ederiz.

İlk yapıldığı 1924 yılında bir otel olarak tasarlanan ve daha sonra müzeye dönüştürülen iki katlı yapıdaki eserlere Ankara'da yer bulamayan Devlet Demiryolları, İzmir'de bir dönem lojman olarak kullanılan, 1990'da müzeye dönüşen yapıya bu eserleri nasıl sığdıracak? Oradaki değerli eserlerin kaçta kaçı buraya kadar gelebilecek? Elbette merak ettiğimiz, takip edeceğimiz bir konu, bunlar da yanıtını arayacağımız sorular.

İzmir'de bir ilk: Demiryolları Fuarı

Anadolu'daki ilk demiryollarının 1856 yılında İngilizlere verilen imtiyazlarla devreye giren İzmir - Aydın demiryolu olduğunu hatırlatalım. Ülkemizde demiryolu ulaşımı ve taşımacılığının başladığı İzmir'de 163 yıl sonra, önümüzdeki yıl Nisan ayında ilk demiryolu fuarı düzenlenecek. İlki Ankara'da düzenlenen, daha sonra İstanbul'a taşınan Eurasia Rail - Uluslararası Demiryolu, Hafif Raylı Sistemler, Altyapı ve Lojistik Fuarı 10 - 12 Nisan 2019'da Gaziemir'de Fuarİzmir'de gerçekleştirilecek.

İstanbul'da birkaç yıl önce ziyaret ettiğimiz fuar, sektörün önde gelen kurumlarını, hem TCDD'nin hem de demiryolu endüstrisinde ve işletmeciliğinde söz sahibi olan Almanya, İtalya, İspanya, Çin, Kore, Rusya gibi ülkelerdeki kuruluşların üst düzey yöneticilerini, yatırımcıları buluşturan önemli bir fuar. İzmir'de düzenlenecek fuar, Almanya'nın Berlin kentinde bu yıl Eylül ayında gerçekleşecek InnoTrans - Uluslararası Demiryolu Teknolojileri Sistemleri ve Araçları Fuarı'ndan bir yıl sonra yapılacağı ve daha geniş bir alanda düzenleneceği için şimdiden sektörde dikkatleri çekmiş durumda. ITE Turkey Fuarcılık A.Ş tarafından yapılacak fuarın yaklaşık15 bin metrekarelik alanda düzenleneceği bilgisi veriliyor şirket yetkililerince.

Demiryollarıyla ilişkisi bugün kent içinde giderek daha fazla kullandığımız raylı sistemle, metroyla, tramvayla artan İzmir'de bir demiryolu fuarının düzenlenmesi kent için de bir prestij. Fuar demiryolu kuruluşlarını, teknoloji şirketlerini, demiryolu lojistik firmalarını, alt yapı işletmelerini, hafif raylı sistem şirketlerini, şehiriçi raylı teknoloji şirketlerini, sinyalizasyon , elektrifikasyon şirketlerini, haberleşme teknolojisi şirketlerini buluşturacak İzmir'de. Demiryolu teknolojisindeki gelişmeler, demiryolu güvenliği, kentsel demiryolu sorunları gibi konulara değinilecek konferanslar düzenlenecek.

İzmir demiryolları için ilkler şehri

Anadolu'daki ilk demiryolu hattı olan İzmir - Aydın hattı, İngilizler tarafından bu kentte planlanıyor. İngilizler'in bu demiryolu hattı için Osmanlı Devleti'nden istediği imtiyaz 1856 yılında veriliyor. Sağladığı imtiyazlara bugün bile şaşırıyoruz. 1857 yılında kurulan "İzmir'den Aydın'a Osmanlı Demiryolu Şirketi - Ottoman Railway Company" (ORC) hattın her iki yanında 30'ar millik sahada kömür madeni, taş ocağı ve ormanları kullanma hakkını da alıyor. (*)

1858 yılında sadece bir gar binasından oluşmayan, bir yerleşke olarak tasarlanan Alsancak Punta Garı'nın temeli atılıyor. Bina 1861 yılında tamamlanıyor. Yerleşkede gar binası, depolama, servis birimleri ve saat kulesi, lojman yapıları, limana doğru karakol olarak kullanılacak gümrük binası, İngiliz Konsolosluğu, St. John Evangelist Anglikan Kilisesi yer alıyor.

Bugün Alsancak Garı'nın yanıbaşında, lojman olarak kullanılan yapının üzerindeki İzmir'in ilk saat kulesi 1860 yılında yapılıyor. 1860'da İzmir - Torbalı hattı hizmete başlıyor. İzmir'i Aydın'a bağlayan 133 kilometrelik yol 1866 yılında bitirilip trafiğe açılıyor. İngilizler'in İzmir'den Kasaba'ya (Turgutlu) uzanan İzmir - Kasaba Temdidi Demiryolu Hattı çalışmaları ise 1864 yılında başlatılıyor.

Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra devletin el koyduğu demiryollarında çalışacak teknik eleman yetiştirmek üzere kurulan Şimendifer Mekteplerinden biri İzmir'de, diğeri İstanbul Yeşilköy'de açılıyor. Celal Bayar döneminde açılan okullarda, yıllarca İngiliz ve Fransızlarca işletilen ve yazışma dili Fransızca olan demiryollarında çalışacak Türk çocukları bir dönem bu okullarda yetiştiriliyor. İzmir'de 1915 yılında açılan Şimendifer Mektebi'nden yaklaşık 800 genç mezun oluyor.

İzmir'de demiryollarının hafızası, kültürel mirası olan iki müze var: Alsancak'taki TCDD Demiryolları Müze ve Sanat Galerisi ile Selçuk Çamlık'taki Buharlı Lokomotif Müzesi.

Demiryolu fuarı geç bile kalmış

2017'de İstanbul'da 25 ülkeden 200 katılımcıyı ağırlayan Eurasia Rail Fuarı, 162 yıldır raylara, traverslere alışkın İzmir'in turizm ekonomisine de bir katma değer katacak. Fuarın İzmir'de gerçekleştirilmesi, bizce geç bile kalmış bir girişim.

Bu fuarda İzmir'in demiryollarıyla ilişkisini, tarihini anlatacak bir serginin düzenlenmesi ne kadar güzel olur.

Fuarın temeli 2012 yılında atılan, Ankara - İzmir arasındaki tren yolculuğunu 14 saatten 3 saat 30 dakikaya indireceği ve 2020 yılına kadar tamamlanmasının planlandığı belirtilen, İzmir - Ankara Yüksek Hızlı Tren Projesi'nin son durumuna ilişkin de güzel haberler alınacağı bir ortam yaratmasını dileyelim.

InnoTrans demiryolcular için bir şenlik

InnoTrans Fuarı, 200 bin metrekarelik Berlin Fuar Merkezi'nde 41 holde gerçekleştirilen dev bir fuar. 2012 yılında ziyaret ettiğimiz fuar son iki gün halka açık olarak düzenleniyor. Demiryolu teknolojisi, demiryolu altyapısı, toplu taşımacılık, iç mekanlar ve tünel inşaatı başlıkları altında düzenlenen fuarın 3 bin 500 metrekarelik açık alanı demiryolu sevdalıları için görsel bir şölen sunuyor. Sergilenen dizel, elektrikli lokomotifler teknolojisi, tasarımlarıyla son derece renkli. 2016 yılındaki fuarda 60 ülkeden üç bine yakın katılımcı yer almış. Bu dev fuar başta TCDD olmak üzere Türkiye'den de çok sayıda katılımcıyı buluşturuyor.

(*) Kaynakça:
- İzmir Kent Ansiklopedisi / Mimarlık 1. Cilt / İzmir Büyükşehir Belediyesi
- A. Nedim Atilla - İzmir Demiryolları / İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı
- Murat Özyüksel - Osmanlı İmparatorluğu'nda Nüfuz Mücadelesi, Anadolu ve Bağdat Demiryolları / Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları