Srebrenica katliamının 20. anma yılı nedeniyle Türkiye Bosna Hersek Kültür Dernekleri Federasyonu delegasyonuyla birlikte Bosna Hersek'e yaptığımız ziyarete ilişkin izlenimleri paylaştığımız yazı dizimizin son bölümünü okuyorsunuz.

Srebrenica savaşın sembolü

Soykırımın yaşandığı Srebrenica, Bosna Hersek'te 1992-1995 yılları arasında yaşanan savaşın, acıların sembolü haline gelmiş bir kent. Bu yıl Almanya Cumhurbaşkanı Joachim Gauck, Srebrenica Belediye Başkanı Camil Durakovic'e yazdığı mektupta Srebrenica'da yaşananları, "Avrupa'da İkinci Dünya Savaşı'ndan beri görülmüş en büyük savaş suçu" olarak tanımlamış. Aslında Srebrenica Bosna Hersek'te bu savaş suçunun yaşandığı tek yer değil. İlk katliamların yapıldığı ve toplu mezarların bulunduğu Prijedor'u iki yıl önce görmüş, yakınlarını kaybedenlerin acılarına ortak olmuştuk. 2013 yılında toplu mezarlarda kimliği belirlenecek 300 kişinin beden parçalarının bulunduğu açıklanmıştı.

Bu ziyaretimizde de Travnik kentine giderken yolumuz üzerinde bulunan Ahmici Köyü'nde yaşananları dinledik. Köyün imamının caminin yanındaki evde açtığı sergide yaşanan katliamın anlatıldığı fotoğraf sergisini gördük. Kemalpaşa'nın Halilbeyli Köyü'nün Bosna Hersek'teki kardeş köyü Gradisce'de tanıştığımız Ifeta Doglod ve kızı Erna'yı burada görünce şaşırdık. Köyde katledilenlerden birisinin de babası olduğunu anlattı Ifeta. Sırp komşularıyla yan yana evlerde yaşayan Boşnaklar'ın trajedisi, onca acıya karşın hala yüz yüze bakmak zorunda olmaları derinden üzdü herkesi. Yine Gorajde'de, Tuzla'da yaşanan dramları dinlerken, herkes ülkemizin yanı başında yaşanan savaşın bitmesi ve ülkemize de, dünyaya da huzur gelmesi için bir kez daha dua etti yürekten.

Akü fabrikası acının tanığı

Aradan 20 yıl geçse de acılar hala çok taze Bosna Hersek'te. Binalardaki top ve mermi izleri sıvansa da kalplerdeki yaralar kolay kolay kapanacak gibi görünmüyor. Srebrenica'daki anma törenleri her yıl 11 Temmuz'da Potocari Anıt Mezarlığı'nda gerçekleştiriliyor. Yakalarda yeşil beyaz 11 yapraklı Srebrenica'nın sembolü el örgüsü çiçekler, gözlerde yaş ve hüzün.

Sarajevo'dan yaklaşık dört saat süren yolculuktan sonra ulaşılıyor Srebrenica'ya. Her yıl yüzlerce otobüs ve binek araç sıralanıyor tören alanının girişine. Gidilen yolun üstüne, bir de kilometrelerce süren kuyrukta saatlerce beklemekten kimse şikayetçi değil. Çünkü herkes buraya gelmenin bir insanlık görevi olduğunu biliyor. Potocari Mezarlığı ile akü fabrikasının bulunduğu alanın ortasında binlerce insan sıralanmış. İçlerinde ziyaretçilerin yanı sıra aktivistler, sivil toplum kuruluşlarının üyeleri var.

ASrebrenica'daki soykırımdan kaçarak Tuzlaya'ya gidenlerin anısına her yıl "Ölüm yolu" denen güzergahta, ters yönde düzenlenen ve üç gün süren Barış Yürüyüşü'ne (Marş Mira) bu yıl 5 bin kişi katılmış. Onlar da bu alanda bekleyişlerini sürdürüyor. Üzerlerinde Srebrenica'nın 20. yılını simgeleyen tişörtlerle çimlerin üzerine oturmuşlar. Bu yıl 50 bine yakın ziyaretçinin alana geldiği söyleniyor. Gerçekten de mahşer yeri gibi burası. Güvenlikçiler kuralların uygulanmasında son derece katı olsalar da acısı olanlara bir o kadar saygılılar.

Mezarlık büyük acıların yaşandığı akü fabrikasının karşısında. Akü fabrikası 20 yıl geçmesine karşın hala o günlerin izlerini taşıyor. İçerisi buz gibi, korku filmleri platosu gibi bir mekan. Kadınların eşlerinden, çocuklarından ayrılarak sığındığı ve bir zamanlar Potocari Kampı'nın olduğu alan tecavüzlere, işkencelere tanıklık etmiş. Sessiz bir çığlık var etrafta. Bu yıl Tarık Samarah'ın siyah beyaz fotoğraflarından oluşmuş bir sergi açılmış fabrika içinde. Kamptan çekilmiş görüntüler iç burkar nitelikte.

136 kurbanın artık mezarı var

AÜç gün içinde 8 bin 372 erkeğin öldürüldüğü Srebrenica'da bu yıl toplu mezarlarda bulunmuş ve kimlikleri belirlenmiş 136 kurban toprağa veriliyor. Bu kişiler içinde dede, oğul ve torun üç nesil defnedilen bir ailenin üyeleri de var. En önemlisi artık 136 kurbanın adını taşıyan mezar taşları var.

Potocari Anıt Mezarlığı'nda defnedilen soykırım kurbanlarının sayısı son cenaze törenin ardından 6 bin 377'ye yükseliyor. Geride toplu mezarlarda bulunmayı bekleyen yaklaşık iki bin kurban daha bulunuyor. Törenlerin önümüzdeki yıl bu şekilde yapılmayacağı, toplu mezarlardan çıkan cesetlerin azalması nedeniyle böyle bir karar alındığı konuşuluyor tören alanında. Törenlerin nefreti körüklediği, acıları kanattığı ise dile getirilen bir başka konu.

Sırp Başbakana protesto

Başbakan Ahmet Davutoğlu'nun eşiyle birlikte katıldığı anma törenini dünyanın birçok ülkesinden çok sayıda devlet ve hükümet başkanı izliyor. Dönemin ABD Başkanı Bill Clinton'ın yanı sıra, Sırbistan Başbakanı Alexsander Vucic'in de katıldığı tören alanında alınan yoğun güvenlik önlemleri nedeniyle adım atmakta bile zorlanıyoruz. Sırbistan Başbakanı'nın mezarlığın olduğu alandan geçerken yoğun protestoyla karşılandığı, linç edilmekten son anda kurtarıldığı törende ayakkabılar havada uçuşuyor. Ortalık birden karışıyor. Protesto sesleri yükseliyor. Tören alanında açılan ve savaş sırasında Vucic'in söylediği belirtilen "Öldürülen her Sırp için biz de 100 Müslüman öldüreceğiz" pankartı ise acı sözlerin hala belleklerde olduğunun göstergesi gibi duruyor.

Sergiler acıyı unutturmamak için

Srebrenica'nın 20 yılı nedeniyle başkent Sarajevo'da çok sayıda sergi açıldığını gördük. Zamanımız elverdiğince bu sergileri biz de ziyaret ettik. Geçen yıl onarımı tamamlanan ve kentin belleği, Serejevo'nun sembolü olarak tanımlanan 120 yıllık Ulusal Viyeçnitsa Kütüphanesi'nde gazeteci ve fotoğrafçı Ahmet Bajric Blicko'nun "Cehennem yolu Srebrenica" sergisini gezdik. Ulusal Kütüphane'nin boya kokan yenilenmiş salonunda dolaşırken, sergiyi gezen gençlerin yüzlerindeki dehşete ve hüzüne biz de üzülerek tanıklık ettik.

Sarajeyo'da savaşın tanıklığını yapan yerlerden bir diğeri ise Tünel Ev. Bugün bir müzeye dönüştürülen Tünel Ev ilk defa ziyaret edenleri savaşın gerçekleriyle yüz yüze getiriyor. Savaş sırasında Sarayevo Havaalanı'nın altından geçen ve Bosna'ya yaşam veren tünelin bugün sadece 20 metrelik sembolik kısmı görülebiliyor. Tünelden geçerken birkaç dakikalığına yaşadığımız sıkıntı ve endişe, savaş sırasında yaşanan korkuyu hissettirmeye yetiyor.

***

Ve bir şiir...

Srebrenica Beyazı

Şimdi kor olmuş o yangın yerine,
bir adımlık mesafedeyiz...
Şimdi kollarımızı açsak,
o susmuş ormanla kucak kucağa...
Betona dönmüş bir kan,
Kana dönmüş bir kurşun,
Kurşuna dönmüş bir toprak,
Toprağa dönmüş bir yas,
Yasa dönmüş bembeyaz bir dantel Srebrenica?

Doç. Dr. Emel Kayın

***

Türkiye'deki Boşnaklar acıları paylaştı

Türkiye Bosna Hersek Kültür Dernekleri Federasyonu (TBHKDF) delegasyonu, her yıl olduğu gibi bu yıl da anma ve toplu defin törenine katılarak Srebrenica'da yakınlarını kaybeden Boşnakların acılarına ortak oldu. Bosna Hersek Fahri Başkonsolosu, TBHKDF Kurucusu ve Onursal Başkanı Ahmet Kemal Baysak başkanlığındaki delegesyonda Bornova Belediye Başkanı Olgun Atila ve eşi Hikmet Atila, İzmir Büyükşehir Belediyesi Genel Sekreter Yardımcısı Aysel Özkan, Dünya Bosna Hersek Göçmenleri Birliği (SSDBiH) Başkanı Hasan Sehovic, TBHKDF Başkanı Zekai Erşan ve eşi Safiye Erşan, TBHKDF Genel Sekreteri ve Turgutlu Bosna Hersek Türkleri Kültür Yardımlaşma Derneği Başkanı Muharrem Baysak, TBHKDF Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Cemal Şenel, Çakmaklı Bosna Hersek Kültür ve Dayanışma Derneği Başkanı Ömer Barış, Halilbeyli Bosna Hersek Eğitim Kültür ve Yardımlaşma Derneği Başkanı Neccar Er, Biga Bosna Hersek Kültür ve Yardımlaşma Derneği Önceki Dönem Başkanı Eşref Temiz, Sefaköy Çağdaş Bosna Sancak Dayanışma Eğitim Kültür Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Mustafa Şen, İzmir Bosna Sancak Kültür ve Yardımlaşma Derneği üyeleri Beyhan Gül, Feriha Akkır, Yeliz Ağaoğlu, Hadiye Baş, Şengül Baysak, Dila Baysak, İnci Daryürek, Osman Özkebapçı, İmmet Hocaoğlu, Resmiye Hocaoğlu, Boşnak dostları Doç. Dr. Emel Kayın, Dr. Nejat Yentürk, Herkes İçin Acil Sağlık Derneği Başkanı Dr. Ülkümen Rodoplu, İlknur Rodoplu, Zeynep Rodoplu, Nejdet İleri, İlknur Köse, Murat Köse, Belgin Bıçakçıoğlu, Serpil Buğa, Hüseyin Emre Zeyrek, Mehmet Öğretmenoğlu, Saadet Erciyas ve Hüseyin Erciyas yer aldı. İzmir Milletvekilleri Kerem Ali Sürekli ile Murat Koç, TBHKDF delegasyonuyla birlikte Potocari'deki törene katılarak Srebrenicalılar'ın acıları paylaştı.

Federasyona üye derneklerden gelen katılımcılar tören boyunca ellerinde Boşnakça, "Srebrenica Anneleri... Acılarınızı paylaşıyor sizleri saygıyla selamlıyoruz" ve "Srebrenica'yı Unutmadık, unutmayacağız ve unutturmayacağız" yazılı pankartı taşıdılar.