İzmir Atatürk Organize Sanayi Bölgesi (İAOSB) yönetiminin iktisatçı - yazar Mustafa Sönmez’e hazırlattığı “Ege-İzmir: Devlete Ne veriyor, ne alıyor? ” başlıklı rapor yayımlandı. İAOSB’nin aylık süreli yayını Atatürk Organize Haber Dergisi’nin Nisan sayında yayınlanan rapor, Ege Bölgesi genelinin ve özelde İzmir’in toplam kamu yatırım ve harcamalarından hak ettiği payı alamadığını ortaya koydu.

İAOSB’nin çalışmasında, 2013 yılı verileri üstünden merkezi bütçe, mahalli idareler ve Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) bütçelerine Ege Bölgesi’nin, ayrıntıda İzmir’in katkısı ve devlet harcamalarından aldığı pay araştırıldı. Mustafa Sönmez’in saptamalarına göre, kamu maliyesi penceresinden bakılarak İzmir’in İstanbul ve Ankara ile de karşılaştırıldığı araştırmanın temel bulguları ve önermeleri şöyle:

• İzmir ve diğer 7 ili ile Ege Bölgesi, ülkenin milli gelirinde, toplamda yüzde 13,5 pay sahibi. İzmir, bir metropol olarak ülke milli gelirinde yüzde 6,7 paya sahip.

• Devlet harcamalarının yüzde 55 kadarını gerçekleştiren Merkezi Bütçeye, 2013 yılında Ege Bölgesi’nin 8 ili, yüzde 13’e yakın gelir katkısı yaptı. İzmir’in katkı payı yüzde 10,5 oldu.

• Ancak, Ege Bölgesi’nin merkezi bütçenin gelirlerine yaptığı katkıya karşılık harcamalardan pay almada daha düşük oranlar söz konusu, özellikle İzmir için. 2013 yılının merkezi bütçe gelirlerine yüzde 13’e yakın katkı yapan Ege, harcamalardan ancak yüzde 10,6 pay alabildi. Gelire yüzde 10,5 oranında katkı yapan İzmir’in harcamalardan aldığı pay ise yüzde 4,7’de kaldı.

• 2013’te kişi başına kamu harcaması Ankara’da 6 bin 900 TL’ ile çok öne çıkarken İzmir’de 2 bin 100 TL, Ege Bölgesi ortalaması olarak da bin 900 TL’de kaldı.

• 2013 yılında İzmir’de merkezi bütçe için kişi başına 9 bin 200 TL gelir katkısı sağlanırken aynı bütçeden kişi başına yapılan harcama 2 bin 100 TL’de kaldı. Bu da toplanan her 100 TL’lik gelirden ancak 23 TL’sinin İzmir için harcandığını ortaya koydu.

• Duruma, 8 ilden oluşan Ege Bölgesi için bakıldığında Bölge’de toplanan her 100 TL’lik gelirin 42 TL’sinin Ege Bölgesi için kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bölge illerinden Muğla’da, kişi başına gelire katkıya yakın (yüzde 93) kişi başına harcama gerçekleşirken, diğer illerde kişi başına gelirin üstünde kişi başı harcama yapıldığı anlaşılmaktadır. Bu da İzmir’den toplanan gelirlerin Bölge’nin diğer illeri için kullanıldığı biçiminde yorumlanabilir. Ama yine de Bölge toplamında kişi başı harcamalar, kişi başına sağlanan gelirin (verginin) yüzde 42,6’sında kalmaktadır.

• Ege Bölgesi illerine 2013’te Merkezi bütçeden yapılan harcamaların yüzde 60’a yakını kamu çalışanlarının ücret ve maaşlarının ödemesine giderken yüzde 10-11’i de SGK primlerine ayrıldı. İllerdeki kamu kuruluşları için satın alınan mal ve hizmetler, toplam harcamalarda yüzde 15’e yakın yer tutarken “sermaye gideri” olarak adlandırılan “yatırım harcamaları” na sadece yüzde 11,5 pay ayrıldığı görüldü.

• 2013’te İzmir’de devlet, 8,5 milyar TL’lik bütçe harcamasının ancak yüzde 14’ü ile de yatırım harcaması yapmış görünmektedir. Bu düşük pay, kamu altyapı ihtiyaçları hızla artan, altyapı açığından dolayı büyük verimlilik ve rekabet kayıpları yaşayan İzmir için önemli bir sorundur.

• 2013 mahalli idarelerin gelirleri toplamı 69,2 milyar TL’yi bulurken Ege Bölgesi’ndeki mahalli idareler, ülke toplamından yüzde 13 pay aldı. Aynı yıl mahalli idare giderleri de 69,2’ yi bulurken Ege Bölgesi yine aynı oranda pay aldı.

• Bölgenin metropolü İzmir, 2012’de mahalli idare bütçesinden yüzde 7’ye yakın pay aldı. Diğer iki büyük metropolden İstanbul, mahalli idareler bütçesinin yüzde 26’sını kullanırken Ankara’nın payının da yüzde 10’un üstünde olduğu görüldü.

• İl ve bölge nüfusları dikkate alınarak mahalli idare gelir ve giderleri analiz edildiğinde, Ege Bölgesi kişi başına yerel yönetim gelir ve gider ortalamasının, Türkiye ortalamasına yakın olmasına karşılık, İstanbul ve Ankara’nın yüzde 30 dolayında altında olduğu görülmektedir.

• Tek başına İzmir alındığında 2012’de İzmir’in kişi başına yerel yönetim gelir ve gideri, Ege bölge ortalamasının üçte bire yakın oranda üstünde gerçekleşirken diğer iki metropolün kişi başına gelir ve giderlerinin gerisinde kaldığı görüldü. İzmir kişi başına yerel yönetim gideri, İstanbul’unkinin yüzde 8, Ankara’nınkinin yüzde 15,5 altında gerçekleşti.

• Ege Bölgesi’nde SGK bütçesine prim geliri sağlayan toplam istihdam, 2013 sonunda 2 milyon 568 bin olarak saptandı. Bu, 19 milyona yaklaşan toplam Türkiye SGK’lı istihdamın yüzde 13,6’sını oluşturdu.

• İzmir, SGK’nın prim geliri sağladığı istihdamda tek başına yüzde 6’ya yakın bir pay sahibi olarak öne çıkarken İstanbul’un payı yüzde 25,2’yi, Ankara’nınki yüzde 9’u buldu.

• Ege Bölgesi'nde 2013 nüfusu 9,9 milyona yaklaşırken SGK 9,6 milyona sosyal sigorta hizmeti sağladı. Bunların yaklaşık 1,2’sini “yeşil kartlı” diye de bilinen çok yoksul kitle oluşturdu. Buna rağmen nüfusun 272 binine hiçbir SGK hizmeti verilemedi. Ege nüfusundan olup da SGK hizmeti alanlar, Türkiye toplamının yüzde 13’üne yaklaştı.