İzmir kortejoları 2009-06-09 00:00:00
İzmir kortejoları
Yazar: Orhan Beşikçi
Kemeraltı' nda saat tamirciliği yapan arkadaşım Moiz'in yaşadığı aile evine defalarca girip çıktığımı anımsıyorum, oraların farklı mekanlar olduğunu kapısından girer girmez anlardım, bana kokusu bile değişik gelirdi.
Bizim oturduğumuz mahalle, Moiz'lerin oturduğu mahalleye çok yakındı. Moiz, annesinden çalmasını öğrendiği kemanıyla hafta sonları bize konser verir, ben de onun velespitime (bisiklet) binmesine izin verirdim. Evlerinin toprak avlusunda oyun oynadığımızı anımsıyorum, yazın aile evlerinin avlusunda, şilte üzerinde uyuyan insanlarla karşılaşırdım.
Evlerin sıkıcı havasından çok, içerde kendilerini rahatsız eden tahtakurularından korunmak için dışarıda yatarlardı. Aile evlerinde yaşayanların çoğunu mahalle aralarında seyyar satıcılık yaparken görürdüm.
Karpuzcu Avram Amca'nın oğlu Nesim de arkadaşımdı. Yağmurlu bir günde Nesim'lerin evine girdiğimi anımsıyorum, gösterişi olmayan küçük bir evdi. Avluya bakan pencerenin önünde üzerinde örtüsü olan kaba bir masa, hazeranlari yırtık tonet sandalye, rengi kaçmış yayları fırlamış kapitone koltuk, duvarda katlanan ahşap askılık, yerde çok eski aşınmış halı, sedir, raflarda bakır tabak, tencere ve bardaklar vardı. Sanki evin bütün eşyaları başka yerlerden getirilmiş gibiydi. Nesim'in annesinin ikram ettiği kurabiyelerin lezzetini unutamam''
Kortejo "avluya açılan evler" anlamına geliyor. Yahudiler'in "judeo", Türkler'in "Aile evleri" İspanyollar'ın kortejo dediği mekanlarda, daha çok yoksul Yahudi ailelerin yaşadığını, buralarda geleneklerini ve dini ritüellerini sürdürdüğünü biliyoruz. Mutfak, banyo, tuvalet gibi alanların ortak kullanıldığı kortejolarda yaşam hiç de kolay olmamış. Soğuk kış günleri kortejo mutfaklarının sıcaklığından faydalanan aileler, ocak, kuzine ve maltızlarda Safarat yemeklerini pişirerek, Safarat şarkılarını söyleyerek geleneklerini devam ettirdiler.
Avlusunda kuyu, tulumba veya akarsuyun bulunması, kortejoların kurulacağı yerlerin seçiminde tercih nedeni olmuş.
Safarat Yahudileri'nin İspanya'dan göç etmesiyle birlikte ortaya çıkan konut açığı o yıllarda baraka benzeri basit yapılarla giderilirken, sonraki yıllarda kortejolar farklı mimaride kalıcı kagir yapılara dönüştü.
Milli Mücadele yıllarında Ege'de, birçok kent ve kasabanın Yunanlılar tarafından yakılıp yıkılmasıyla birlikte Türkler gibi Yahudiler de evlerini ve iş yerlerini kayıp ettiler. Evlerini ve iş yerlerini kayıp eden yaklaşık 15 bin Yahudi aile İzmir'e sığınmak zorunda kaldı. 
Başlarını sokacak yer bulamadıkları için sokaklarda ve sinagoglarda sefalet içersinde barınmak zorunda kaldılar. Günümüzde kortejolarda yaşayan tek bir Yahudi aile kalmadı.
Agora, Kemeraltı, İkiçeşmelik, Mezarlıkbaşı ve Karataş semtlerinde inşa edilen kortejoların, yangın, deprem ve diğer nedenlerle çok azı günümüze ulaşabildi. Ayakta kalmayı başarmış harap vaziyette olan kortejolarda kalan yoksul insanlar dünden daha da kötü koşullarda yaşamaya devam ediyorlar. "Aile evleri" veya "Yahudihane" denilen mekanların öyküsü henüz yazılamadı...
7 Mayıs 2009 günü fotoğraf sanatçısı Birol Üzmez'in İzmir kortejoları üzerine yaptığı çalışmayı beğeniyle izledim. Üzmez'in kamerasıyla tespit ettiği kortejolar ve kortejolarda yaşayan yoksul insanlar, bana yıllar önce Hahambaşı Sokağı'nda Yahudilerle iç içe yaşamış Ahmet Amca'yla yaptığım söyleşiyi anımsattı. Kentin belleğinden silinmiş kortejoları Birol Üzmez'in sanatsal bir estetikle kentin gündemine getirmesini önemsiyorum. Bir zamanlar yoksul Yahudilerin meskeni olan kortejoların İzmir'in sosyal yaşantısında önemli bir yeri olduğu, ne yazık ki bilinmiyor...
(Fotoğraflar: Birol Üzmez)
2024-05-21 16:52:20
Basmane bölgesinde bir tarihi katman
Basmane Garı’nın kuzey doğusunda Ermeni ve Rum mahallelerinin sınırında bulunan, eski bir yapıdan kalma duvarın temellerinde Roma ya da Erken Bizans Dönemi blok taşları görülmektedir. ... Devamı
2023-06-14 22:48:22
Mimar Necmeddin Emre'nin Kokluca'da annesi için mezar tasarımı
Cumhuriyet döneminde gömüye açılan Kokluca Mezarlığı’nı ziyaret ederseniz günümüzün modern mezarları arasında, sayısı çok fazla olmasa da Osmanlı dönemine ait mezar ve mezar ta... Devamı
2022-12-13 15:00:00
Gazozhanesi olan sinema
Sinema afişlerinin asılı olduğu araçlarla sokak aralarında megafonla yapılan anonsları anımsayanlar olacaktır. Sevilen artistlerin rol aldığı filmleri semt sinemalarında çiğdem çitle... Devamı
2022-06-15 22:00:00
Sinagog avlusunda at nalları
Çatısı göçmüş, pencere kemerleri tuğla örülü, taş duvarlı Orehim Forasteros Sinagogu, enkaz haliyle bile görenlerin ilgisini çekiyor. "Forasteros" İspanyolca'da “yabancı” anlamı... Devamı
2021-10-04 09:15:00
Şifacı annenin oğlu Albert Karmona
Sefaradlara özgü tedavi eylemi yüzyıllar içerisinde bir sanat dalı olarak gelişmiştir. Bu sanat dalına "arte de curar" (iyileştirme sanatı) adı verilmektedir. Formüller ve dualar tedavi ... Devamı
2021-07-20 20:30:00
Başkan Tunç Soyer’le üçüncü Basmane buluşması
İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer’le üçüncü Basmane gezisine Kervan Köprüsü’nden başladık. Geziye, Genel Sekreter Yardımcısı Ertuğrul Turgay, Başkan Danışmanı A... Devamı
2021-06-27 16:55:23
Yeni bulgular eşliğinde Politi Şarap Fabrikası'nın tarihçesi
Havra Sokağı’nda bulunan günümüzde metruk olan tarihi şaraphane binası hakkında ulaşılan yeni bulgu ve belgeleri tarihçi Dr. Siren Bora’ya sordum.
- Önce Politi Şaraphanesi, sonra... Devamı
2021-06-06 17:33:19
Eski İzmir çeşmelerinin mini envanteri
Sanat Tarihi Uzmanı Ayşegül Güngören’le birlikte kentin yukarı mahallerinde kaderine terk edilmiş İzmir çeşmelerini ziyaret ettik. Sayın Güngören, mesleki tecrübesiyle eski İzmir çe... Devamı
2021-04-18 18:51:25
Afiş tasarımında 30 yıl
İzmir sinemalarına 30 yıl boyunca afiş tasarlayan Muzaffer Çıkıkçı ile konuştum.
- Afiş yapma öykünüzle başlayalım.
... Devamı
