Batı edebiyatında yazılı metin dönemini başlatan, dünyada İncil'den sonra en çok okunan kitap İlyada'nın yazarı, batının ilk ozanı Homeros, İzmirli. Ancak bırakın dünyayı, Avrupa'yı, bunu İzmirlilerin dahi çoğu bilmiyor. Oysa Homeros, İzmir'e, onu “marka kent” yapacak görkemli bir kültür kapısı açıyor.

“Homeros kimdir? İnsanlar yirmi beş yüzyıldır bu soruyu evirdiler, çevirdiler, araştırdılar durdular, gene de bir sonuç alamadılar. Homeros bir bilmece olarak kaldı: Onu hiç bilmiyoruz, hiçbir zaman bilemeyeceğiz, desek de yeri.”

İlyada'nın önsözünde Azra Erhat böyle diyor. Peki biz şimdi İzmir'de sokağa çıkıp sorsak; “Homeros kimdir?” diye... Edebiyata, tarihe, sanata meyyal olanların dışında kaç kişi bilebilir bunu? Bakmayın Azra Erhat'ın “Bilemeyeceğiz” demesine; o, Homeros'u bütün yönleriyle araştırıp hakkında yazılanları derliyor ve kesine en yakın bilgileri bize sunuyor. Buradan hareketle İzmirlilere şunu hatırlatmak gerekiyor: Homeros, İlyada ve Odysseia destanlarını söyleyen, batı edebiyatında yazılı dönemi başlatan, İzmirli ozandır. MÖ 850 dolaylarında Meles Çayı civarında yaşamış, destanlarını yaratmıştır. Dilden dile söylenen eserleri ondan çok sonra kayda alınmış, böylece dünya edebiyatında yazılı metin dönemi başlamıştır. Denir ki Yunan Mitolojisi karakterlerini çizen iki kişiden biri odur. Filoloji biliminin miladı, Homeros araştırmalarıdır. Çanakkale'deki Troya antik kenti, İlyada destanından yola çıkılarak bulunmuştur. İlyada, halen dünyada İncil'den sonra en çok okunan kitaptır.
Lise ders kitapları dışında Homeros'a rastlamamış ve bu adı okul sıralarında bırakmış, hayat pratiğinde bir daha da onunla karşılaşmamış kentlilerin bu bilgilere sahip olmaması çok doğal, değil mi? Homeros, İzmir'in en azından bir meydanında heykeliyle yaşasa, bir müzede canlandırılsa, üniversitelerde araştırma enstitüleri, kürsüler kurulsa, adına Nobel ayarında ödüller verilse, dünya çapında Homeros edebiyat etkinlikleri İzmir'de düzenlense... o zaman bu kent kendini cümle aleme “İzmirli Homeros” ile tanıtıp “Homeros'un kenti İzmir” diye belletmez mi? Dünyayı bu kültür kapısından içeri buyur etmez mi?

Homeros kimdir?

Yedi kent, Homeros'u hemşehrisi belliyor: Yunanistan'daki Atina, İthaka, Argos, Rodos ve Chios (Sakız Adası) ile Türkiye'de Smyrna (İzmir) ve Kolophon (Değirmendere –ki o a İzmir sınırlarında). Ozanın memleketine dair en güçlü bulgular, İzmir'e işaret ediyor. Homeros'un Meles kenarındaki mağaralarda şiir yazdığı ve okuduğunu yazan pek çok kaynak var. Türk dilinin en geniş kapsamlı Homeros okumalarını, araştırmalarını yapan, İlyada ile Odysseia'yı A. Kadir ile birlikte dilimize kazandıran Azra Erhat'ın verdiği bilgiler Homeros konusunda en derli toplu referansı sunuyor. Erhat, İlyada'nın önsözüne şöyle diyor:
“Yunan ilkçağında Homeros'un adı İÖ 7'nci yüzyıldan beri geçer. İonya filozofları, ozanları, tarihçileri sözünü ederler. Halikarnaslı Heredotos, 'Heseidos'la Homeros Yunanlıların tanrı soylarını kurdular, ad ve ekadlarını taktılar, tanrılara yetkilerini ve işlerini ayırdılar, görünüşlerini belirttiler. Onlar benden dört yüz yıl önce yaşadılar' diyor. Heredotos İÖ 450 sularında yaşadığına göre, Homeros da 850 sularında yaşamıştır demek. ... Homeros İyonyalıdır, buna hiç kuşku yok. Homeros İzmirlidir, kaynakları karşılaştırdıkça bu sonuca varılır. 'Babasının adı Maion'muş, Meles Irmağı'nın kıyılarında doğmuş da onun için Melesigenes denmiş ona, ama sonra tutsak olarak Khioslulara verildiğinden ona Homeros adını takmışlar' diyor Proklos. Proklos'a göre 'tutsak' anlamına gelen 'homereia'dan, kimine göre Aiol lehçesinde 'gözü görmeyen' anlamına gelen bir sözcükten çıkmaymış bu ve onu Homeros'a kör olduğu için takmışlar. ...
Homeros'un Meles, yani Pınarbaşı suyu ile bir ilişiği olup İzmir'de doğduğu kanımını pekiştiriyor bu ad. ... Latin ozanlarının Homeros'a sık sık Maion'un oğlu demeleri boşuna değildir herhalde. Kaldı ki eski İzmir'de yapılan son kazılar, buranın çok erken çağlarda İonya'nın en önemli kültür merkezi olduğunu göstermiştir. Aiol ve İon lehçelerinin kaynaşmasından meydana gelen Homeros destanlarının doğması için İonya ve Aiolya'nın kavşağında bulunan İzmir'den daha uygun bir yer düşünülemez. İlkçağ kaynakları böyle deyince, gelin artık Homeros'un İzmirli olduğundan kuşku duymayalım.”

Not : Bu yazı, İzmir Life Dergisi'nin Şubat 2008 sayısında yayınlanan aynı adlı dosya konusunun giriş bölümünden, yazarı tarafından kısaltılmıştır.